Ochrona warzyw strączkowych – największe wyzwania
Ochrona warzyw strączkowych przed chorobami, szkodnikami oraz chwastami stała się w ostatnich latach przedmiotem intensywnych badań i dyskusji w środowisku rolniczym. Postępujące zmiany klimatyczne oraz coraz powszechniejsze uproszczenia w uprawie sprzyjają wzmożonemu występowaniu agrofagów. Jak sobie radzić z wyzwaniami w uprawach warzyw strączkowych?
Ochrona warzyw strączkowych – najgroźniejsze szkodniki
Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rentowność produkcji warzyw strączkowych są szkodniki. Największe szkody w uprawie warzyw strączkowych przypisuje się mszycom, śmietkom, strąkowcom, oprzędzikowi pręgowanemu, pachówce strąkóweczce oraz zmienikowi lucernowcowi.
Mszyce w warzywach strączkowych
Mszyce bardzo często atakują uprawy warzyw strączkowych. Żerują głównie na młodych częściach roślin. Atakują liście, pędy, kwiaty i strąki, powodując ich deformacje, żółknięcie i zasychanie. Masowe pojawy mszyc w uprawach warzyw strączkowych mogą prowadzić do obumarcia całej rośliny. Miejsca nakłuć i spadź wydzielana przez mszyce sprzyjają rozwojowi chorób grzybowych i bakteryjnych. Ponadto mszyce przenoszą groźne wirusy, takie jak wirus żółtej mozaiki fasoli (BYMV).
Mszyca grochowa Acyrthosiphon pisum
Mszyca grochowa to gatunek jednodomy, który zasiedla jedynie rośliny z rodziny bobowatych. Osiągając długość 4-6 mm, jest jedną z największych mszyc występujących na warzywach. Zarówno formy uskrzydlone, jak i bezskrzydłe mają zieloną barwę.
Mszyca grochowa – próg zagrożenia: obserwacja 5 mszyc na roślinie w fazie do 15 cm wysokości lub stwierdzenie ponad 15 proc. roślin z koloniami mszyc na powierzchni 10 m2
Śmietki w uprawach warzyw strączkowych
Wiosną zagrożenie dla kiełkujących nasion warzyw strączkowych stanowią larwy śmietki kiełkówki Delia florilega oraz śmietki glebowej Delia platura.
Największe szkody w uprawach warzyw strączkowych wyrządzają larwy wiosennego pokolenia śmietki kiełkówki oraz śmietki glebowej. Szkodniki wgryzają się do wnętrza kiełkujących nasion i całkowicie je niszczą. Śmietki żerują również na wschodzących roślinach powodując ich deformacje i zamieranie. Jeżeli porażone rośliny wytworzą pędy boczne to utworzone na nich strąki są skarłowaciałe. Z uwagi na niewielkie różnice morfologiczne oba gatunki śmietek są trudne do rozróżnienia. Dorosłe muchówki są szare, z czarnymi szczecinkami i czerwono-brązowymi pasami na przedpleczu. Osiągają długość 4-6 mm. Larwy są beznogie, kremowe i mają 6-8 mm długości.
Próg zagrożenia dla śmietki kiełkówki oraz śmietki glebowej: stwierdzenie ponad 10 proc. zniszczonych roślin w roku poprzedzającym uprawę.
Ochrona warzyw strączkowych – strąkowce
Strąkowce są grupą niewielkich rozmiarów chrząszczy, które żerują na nasionach m. in. fasoli i grochu. Zdolność strąkowców do dalekich lotów i łatwego przemieszczania się między polami a magazynami bardzo utrudnia ich zwalczanie. Samice strąkowca składają jaja wewnątrz dojrzewających strąków, a wylęgłe larwy niszczą nasiona od wewnątrz. Straty powodowane przez strąkowce wynikają nie tylko z bezpośrednich uszkodzeń nasion, ale także z ich zanieczyszczenia odchodami larw, co uniemożliwia spożycie. Dodatkowo, porażone nasiona tracą zdolność kiełkowania.
Strąkowiec grochowy Bruchus pisorum – ochrona warzyw strączkowych
Strąkowiec grochowy jest największy ze wszystkich strąkowców. Chrząszcze strąkowca grochowego dorastają do 5 mm. Pancerz czarny pokryty brązowymi, czarnymi i białymi szczecinkami, które tworzą nakrapiany rysunek. Larwa jest beznożna, biała, z ciemniejszą głową i osiąga długość około 6 mm. Część larw opuszcza nasiona i zimuje na polu. Natomiast reszta trafia do magazynów, gdzie owad przechodzi dalszy cykl rozwojowy i namnaża się.
Próg zagrożenia strąkowca grochowego: odłowienie co najmniej dwóch chrząszczy na 1 m2 powierzchni uprawy.
Oprzędzik pręgowany Sitona lineatus
Gatunek wszystkożernego chrząszcza z rodziny ryjkowcowatych. Dorosłe owady mają kolor brunatnoszary. Ich ciało jest wydłużone i ma 4–5 mm długości. Na pokrywach skrzydeł znajduje się wzór z ciemnych i jasnych pasów. Głowa oprzędzika pręgowanego zakończona krótkim ryjkiem. Larwy oprzędzika są pomarszczone, beznogie, barwy białej, łukowato wygięte i długości około 6 mm.
Oprzędzik pręgowany zimuje w stadium imago ukryty pod ściółką na brzegach lasów i zagajników. Wiosną chrząszcze przelatują na plantacje wieloletnich roślin bobowatych, skąd przenoszą się na uprawy m. in. grochu i fasoli. Stadium szkodliwym są zarówno larwy, jak i postacie dorosłe. Chrząszcze oprzędzika pręgowanego największe szkody wyrządzają podczas kiełkowania roślin i ich wschodów, uszkadzając liścienie i pierwsze liście. Największe straty ekonomiczne powodują, gdy jest ciepła i sucha pogoda. Z kolei larwy oprzędzika żerują na korzeniach włośnikowych i brodawkach korzeniowych prowadząc do zahamowanie procesu asymilacji wolnego azotu z powietrza.
Oprzędzik pręgowany – próg zagrożenia: stwierdzenie 10 proc. roślin z uszkodzeniami do fazy 2-3 liści.
Pachówka strąkóweczka Cydia nigricana
Pachówka strąkóweczka – catunek motyla z rodziny zwójkowatych. W ciągu roku występuje jedno pokolenie. Stadium zimującym pachówki strąkóweczki jest gąsienica. Motyle osiągają długość 7–8 mm. Przednia para skrzydeł barwy brązowoszarej z pasiastym wzorem na bokach skrzydeł. Skrzydła drugiej pary ciemniejsze. Gąsienice barwy żółtozielonej z brązową głową i ciemnymi brodawkami. Dorastają do 10 mm długości. Szkody wyrządzają gąsienice pachówki strąkóweczki, które uszkadzają strąki i wgryzają się w nasiona. Uszkodzone nasiona tracą wartość siewną oraz są dyskwalifikowane, jako plon handlowy.
Pachówka strąkóweczka – próg zagrożenia: stwierdzenie 1 jaja na 3 roślinach.
Zmienik lucernowiec Lygus rugulipenis
Zmienik lucernowiec jest gatunkiem pluskwiaka równoskrzydłego, który stwarza poważne zagrożenie dla upraw m. in. fasoli, grochu i innych roślin strączkowych. Chrząszcze zmiennika lucernowca osiągają długość 4,5–6,5 mm. Kolor pancerza jest zmienny, od zielonożółtego do brunatnego. Na grzbietowej stronie ciała znajduje się charakterystyczna, żółta tarczka w kształcie litery V. Larwy zmienika lucernowca są podobne do postaci dorosłych, jednak nie posiadają skrzydeł i mają zielonkawe ubarwienie z ciemnymi plamkami. Zarówno dorosłe osobniki, jak i larwy żerują na roślinach, wysysając soki z liści, pąków kwiatowych i kwiatów. Prowadzi to do deformacji, nekrozy i brzeżne pęknięcia. Porażone kwiaty i zawiązki więdną i przedwcześnie opadają.
Zmienik lucernowiec – próg zagrożenia: stwierdzenie 2 osobników na powierzchni 1 m2 uprawy
Ochrona warzyw strączkowych – metody ograniczania występowania szkodników
Do zalecanych przez specjalistów metod, których celem jest ograniczenie występowania szkodników zaliczamy m.in.:
- Stosowanie płodozmianu
- Wykonywanie uprawek mechanicznych
- Zaorywanie nieużytków
- Zwalczanie chwastów
- Izolacja przestrzenna upraw
Ochrona warzyw strączkowych – metody chemiczne zwalczania szkodników
W ramach integrowanej ochrony roślin, zastosowanie środków ochrony roślin powinno być rozważane wyłącznie wówczas, gdy inne metody zawiodły, a potencjalne straty ekonomiczne spowodowane przez szkodniki przewyższają zarówno koszty zabiegów chemicznych, jak i potencjalne szkody dla środowiska.
Do zwalczania takich szkodników jak mszyca grochowa, pachówka strąkóweczka, oprzędzik pręgowany, w warzywach strączkowych zaleca się stosowanie pyretroidów o działaniu kontaktowym i żołądkowym, np. gamma-cyhalotryny. Substancja ta, w postaci mikrokapsułek, dostępna jest m. in. w preparacie Nexide® 60 CS <<< SPRAWDŹ!.
Nexide® 60 CS, dzięki wysokiemu stężeniu substancji czynnej jest efektywny przy stosowaniu w niższych dawkach, co czyni go dodatkowo preparatem bardziej przyjaznym dla środowiska.
Ochrona warzyw strączkowych – chwasty
Groch
Ponieważ liścienie grochu pozostają pod ziemią i nie uczestniczą w fotosyntezie, a funkcję asymilacyjną przejmują dopiero pierwsze liście, młode siewki są szczególnie podatne na konkurencję ze strony chwastów. Chwasty szybciej rozwijają się i ograniczają dostęp do światła, wody i składników pokarmowych. Niezwalczane, mogą zredukować plon roślin strączkowych nawet o 90 proc.
Fasola
Fasola, dzięki krótkiemu okresowi wschodów i zdolności do szybkiego pokrycia powierzchni liśćmi, jest mniej podatna na konkurencję ze strony chwastów.
Znaczenie konkurencji chwastów różni się w zależności od przeznaczenia uprawy. I tak, uprawy przeznaczone na wcześniejsze zbiory są mniej narażone na negatywny wpływ zachwaszczenia w porównaniu z odmianami uprawianymi na nasiona. Dłuższy okres wegetacji odmian na nasiona sprawia, że rośliny są w większym stopniu narażone na konkurencję ze strony chwastów, co może prowadzić do obniżenia plonów.
Ochrona warzyw strączkowych – problematyczne gatunki chwastów
Wśród chwastów jednoliściennych dużą szkodliwością dla upraw warzyw strąkowych odznaczają się chwastnica jednostronna i perz właściwy. Wśród dwuliściennych farbownik pospolity, komosa biała, maruna bezwonna, rdest powojowaty i przytulia czepna.
Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli L.
Roślina jednoroczna. Wytwarza do 1 tys. ziarniaków, które zachowują zdolność do kiełkowania przez okres nawet 5 lat. Pobiera z gleby duże ilości składników pokarmowych oraz wody.
Perz właściwy Elymus repens L.
Roślina wieloletnia. Rozmnaża się zarówno wegetatywnie, jak i generatywnie poprzez rozłogi. Perz wytwarza związki allelopatyczne hamujące rozwój innych roślin. Zubaża glebę ze składników odżywczych.
Farbownik pospolity Anchusa arvensis L.
Gatunek jednoroczny. Jedna roślina wytwarza do 900 nasion. Charakteryzuje się szybkim tempem wzrostu i tworzeniem zwartych łanów mogących skutecznie zagłuszać rośliny uprawne.
Komosa biała Chenopodium album L.
Roślina jednoroczna. Gatunek bardzo plenny. Jedna roślina może wytworzyć nawet 20 tys. nasion, zdolnych do zachowania żywotności w glebie przez 40 lat. Bardzo konkurencyjny gatunek. Silnie zagłusza rośliny chronione.
Maruna bezwonna Tripleurospermum maritimum L.
Chwast jednoroczny. Skutecznie konkuruje z roślinami uprawnymi o wodę i składniki odżywcze. Jedna roślina wytwarza około 10 tys. nasion, które w sprzyjających warunkach mogą zachować żywotność w glebie przez okres 30 lat.
Rdestówka powojowata Fallopia convolvulus L.
Gatunek jednoroczny. Jego wijąca się łodyga osiąga średnio 1 metr długości. Rdestówka owijając się wokół roślin uprawnych, znacząco utrudnia ich wzrost i rozwój, prowadząc do obniżenia plonów. Jedna roślina wytwarza do 300 nasion
Przytulia czepna Galium aparine L.
Roślina jednoroczna. Posiada łodygę, długości około 1,5 metra, którą może przyczepiać się do innych roślin i je zagłuszać. Jest bardzo konkurencyjna w stosunku do roślin chronionych. Jej obecność może powodować utrudnienie zbiorów. Jedna roślina wytwarza do 600 nasion, zachowujących zdolność do kiełkowania w glebie przez okres do 8 lat.
Ochrona warzyw strączkowych – zapobieganie i zwalczanie chwastów metodami niechemicznymi
W integrowanej ochronie warzyw strączkowych przed chwastami pierwszorzędne znaczenie mają działania profilaktyczne oraz zabiegi agrotechniczne i mechaniczne, które pozwalają na utrzymanie zachwaszczenia na niskim poziomie.
- Uprawy roślin strączkowych należy zakładać na polach o dobrej kulturze, o niewielkim stopniu zachwaszczenia. Zaleca się unikać zakładania upraw po rzepaku, gdyż jego samosiewy są trudne do zwalczania.
- Należy zapobiegać kwitnieniu i wytwarzaniu nasion przez chwasty, aby ograniczyć zachwaszczenie upraw w kolejnych latach.
- Pielniki stanowią efektywne narzędzie do mechanicznego odchwaszczania międzyrzędzi w uprawie. Należy jednak pamiętać, aby rozstawa rzędów dostosowana była do rozmiarów narzędzi, którymi będzie wykonywane pielenie mechaniczne.
- Praktyką spotykaną, zwłaszcza w gospodarstwach ekologicznych, jest wypalanie chwastów za pomocą pielników gazowych. Zabieg ten jest jednak dość kosztowny.
Ochrona warzyw strączkowych – zwalczanie chwastów metodami chemicznymi
Chemiczna ochrona warzyw strączkowych przed chwastami może być prowadzona przy użyciu preparatów przedwschodowych opartych na substancjach czynnych takich jak chlomazon i pendimetalina. Chlomazon, zawarty w preparatach Command® 480 EC i Reactor® Plus 480 EC, pobierany przez korzenie kiełkujących chwastów powoduje ich bielenie i zamieranie.
Połącznie chlomazonu i pendimetaliny, które można znaleźć w herbicydzie Stallion® 363 CS pozwala na skuteczne niszczenie chwastów od fazy kiełkowania do pierwszych liści.
Ochrona warzyw strączkowych – choroby
Warzywa strączkowe porażane są przez liczne patogeny, które atakują zarówno części nadziemnie, jak i korzenie roślin. Skutkiem tych ataków są istotne straty plonu. Wśród najgroźniejszych chorób grochu wymienia się askochytozę, furazyjne więdnięcie grochu i mączniaka rzekomego, a fasoli – bakteriozę, szarą pleśń i żółtą mozaikę fasoli.
Askochytoza grochu
Askochytoza grochu to choroba powodowana przez patogeny grzybowe P. pinodella i P. pinodes. Źródła infekcji stanowią porażone nasiona oraz resztki pożniwne. Rozwojowi choroby sprzyja długo utrzymująca się, deszczowa pogoda oraz wysoka wilgotność powietrza. Askochytoza grochu atakuje rośliny przez cały okres ich wegetacji. Najwrażliwsze są siewki, na których obserwuje się objawy w postaci zgorzeli korzeni i szyjki korzeniowej. Młode rośliny gniją i zamierają. Na zaatakowanych liściach u starszych roślin widoczne są brunatne plamy z ciemniejszą obwódką. Plamy te pojawiają się również na pędach i strąkach.
Furazyjne więdnięcie grochu
Furazyjne więdnięcie grochu wywołują grzyby Fusarium spp. Źródłem infekcji są porażone nasiona i zakażona gleba. Rozwojowi choroby sprzyja sucha i ciepła pogoda, która występuje podczas kwitnienia i fazy zielonego strąka. Porażone przez furazyjne więdnięcie grochu rośliny więdną, w skutek zamierania korzeni i podstawy łodygi. W uprawach choroba często występuje placowo.
Mączniak rzekomy grochu
Choroba powodowana porażeniem patogenem grzybowym Peronospora vicia, który znajduje się na resztkach porażonych roślin i nasionach. Sprzyjającymi warunkami dla rozwoju mącznika rzekomego grochu są chłodna i wilgotna wiosna. Na liściach i przylistkach pojawiają się kanciaste lub nieregularne plamy, początkowo żółte, które z czasem brązowieją. Na spodzie liści rozwija się charakterystyczny fioletowy nalot. Choroba powoduje również powstawanie białawych plam na strąkach oraz brązowych plamek na zdrobniałych nasionach. Silnie porażone liście przedwcześnie zasychają.
Bakterioza obwódkowa fasoli
Choroba wywołana porażeniem roślin bakterią Pseudomonas savastanoi. Patogen przenosi się z zainfekowanych nasion, resztek pożniwnych oraz z zakażonej gleby. Rozwojowi choroby sprzyja ciepła i wilgotna pogoda. Bakterioza objawia się na wszystkich nadziemnych organach rośliny. Na liścieniach pojawiają się niewielkie, owalne, brązowe plamy. Na liściach rozwijają się kanciaste, plamy, które stopniowo brązowieją i obejmują coraz większe powierzchnie. Strąki pokrywają się okrągłymi, czerwono-brązowymi przebarwieniami. W warunkach wysokiej wilgotności na porażonych tkankach wydziela się bakteryjny wysięk. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla młodych roślin, które mogą zamierać.
Szara pleśń w uprawach warzyw strączkowych
Szara pleśń to choroba spowodowana przez porażenie roślin grzybem Botryotinia fuckeliana. Źródłem infekcji są zainfekowane resztki pożniwne i nasiona. Chorobę między roślinami mogą też przenosić owady. Objawy choroby widoczne są na szyjce korzeniowej, liściach, pędach, kwiatach i strąkach w postaci charakterystycznego, szarego nalotu. Uszkodzone rośliny mogą zamierać, a porażone strąki tracą wartość handlową.
Żółta mozaika fasoli
Sprawcą choroby jest wirus żółtej mozaiki fasoli BYMV, który przenosi się pomiędzy roślinami za pośrednictwem mszyc. Choroba objawia się marszczeniem liści, które następnie żółkną i brązowieją, począwszy od dolnej części blaszki. Wzdłuż nerwów liściowych pojawiają się nekrozy. Obserwuje się zamieranie wierzchołków pędów i młodych liści, co prowadzi do usychania całych roślin.
Ochrona warzyw strączkowych – zwalczanie sprawców chorób
Integrowana ochrona warzyw strączkowych opiera się przede wszystkim na profilaktyce. Metody niechemiczne, takie jak odpowiednie przygotowanie gleby, terminowe i prawidłowe wykonywanie wszystkich czynności oraz dobór odmian o zwiększonej odporności, pozwana na ograniczenie rozwoju patogenów i minimalizację ryzyka wystąpienia chorób.
Ochrona chemiczna roślin rozpoczyna się zaprawianiem nasion. W trakcie wegetacji, w przypadku wystąpienia infekcji grzybowych, w razie konieczności wykonuje się zabiegi przy użyciu fungicydów.
