Inwazyjne gatunki obce, które zagrażają polskim uprawom

W ostatnich latach inwazyjne gatunki obce stają się coraz większym zagrożeniem dla polskiego rolnictwa. Często zawleczone wskutek niekontrolowanego importu lub rozprzestrzeniające się w wyniku zmian klimatycznych, mogą powodować znaczne straty gospodarcze i destabilizację środowiska naturalnego. Zjawisko ma istotne implikacje nie tylko dla rolników, ale również dla całego społeczeństwa, które zależy od trwałego i bezpiecznego zaopatrzenia w produkty rolnicze. Jaka jest skala zagrożenia, które niosą inwazyjne gatunki obce dla polskiego rolnictwa? Jak chronić rodzime uprawy przed tymi agrofagami?

Inwazyjne gatunki obce – definicja

Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U. 2009, Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.) gatunek obcy jest to gatunek występujący poza swoim naturalnym zasięgiem w postaci osobników lub zdolnych do przeżycia: gamet, zarodników, nasion, jaj lub części osobników, dzięki którym mogą one się rozmnażać [1].

Inwazyjne gatunki obce (IGO) w kontekście rolnictwa to rośliny, zwierzęta, patogeny lub inne organizmy, które nie są rodzime dla danego obszaru rolniczego, a ich obecność może prowadzić do znacznych szkód w uprawach.

Wpływ inwazyjnych gatunków obcych na rolnictwo objawia się często w kilku formach.

• Obniżenia plonów: IGO mogą konkurować z roślinami uprawnymi o zasoby, takie jak woda, składniki odżywcze i przestrzeń. Może to prowadzić do obniżenia plonów, a nawet do ich całkowitego zniszczenia.
• Spadek jakości plonów: IGO mogą przenosić choroby oraz żerować na roślinach uprawnych, co może prowadzić do obniżenia jakości i wielkości plonów. Dodatkowo, IGO mogą zanieczyszczać plony nasionami lub odchodami, co może powodować ich dyskwalifikację handlową.
• Zwiększone koszty ochrony upraw: IGO mogą wymagać zastosowania dodatkowych środków ochrony, takich jak herbicydy, insektycydy i inne środki chemiczne. Może to prowadzić do zwiększenia kosztów produkcji rolnej.

Straty gospodarcze spowodowane przez inwazyjne gatunki obce

Wielkość strat gospodarczych spowodowanych przez obce gatunki inwazyjne (IGO) jest trudna do dokładnego określenia, ponieważ nie wszystkie szkody są rejestrowane i zgłaszane. Straty są jednak znaczne i według różnych szacunków, mogą sięgać nawet 10 proc. globalnego produktu brutto oraz rosną z roku na rok [2, 3].

Według raportu Światowej Organizacji Handlu (WTO, 2014), łączne straty gospodarcze spowodowane przez inwazyjne gatunki obce na świecie szacowane są na co najmniej 1,4 biliona dolarów rocznie [2]. W Europie straty gospodarcze spowodowane IGO szacowane są, na co najmniej 18-20 miliarda euro rocznie [4]. W Polsce, w 2016 roku, wyniosły około 1,3 miliarda złotych. Największe straty dotyczyły sektora rolniczego, około 1, 1 miliarda złotych [5].

Jak rozprzestrzeniają się inwazyjne gatunki obce?

Inwazyjne gatunki obce mogą rozprzestrzeniać się na wiele sposobów, zarówno w wyniku działalności człowieka, jak i naturalnie.

Do najczęstszych sposobów rozprzestrzeniania się obcych gatunków inwazyjnych w wyniku działalności człowieka należą

• Niekontrolowany import i transport roślin oraz produktów roślinnych. Obce gatunki mogą zostać zawleczone na nowe obszary na pokładzie statków, samolotów lub innych środków transportu.
• Nielegalny handel roślinami i zwierzętami. Obce gatunki mogą być również przemycane do danego obszaru.
• Celowe lub przypadkowe uwolnienie do środowiska roślin lub zwierząt hodowanych w domu lub przydomowych ogródkach.
• Aktywność turystyczna. Turyści mogą nieświadomie przenosić obce gatunki na butach, odzieży lub w innych przedmiotach osobistych.

Inwazyjne gatunki obce mogą również przenosić się naturalnie, np. w wyniku

• Rozprzestrzeniania się nasion lub fragmentów roślin przez wiatr lub wodę na duże odległości.
• Rozsiewania przez zwierzęta, które zjadają fragmenty roślin i wydalają nasiona.
• Zmian klimatycznych. Wskutek wzrostu temperatur wiele gatunków szkodników poszerza swój areał występowania.

Jakie są przyczyny ekologicznego sukcesu inwazyjnych gatunków obcych?

Jedną z głównych przyczyn ekologicznego sukcesu inwazyjnych gatunków obcych jest ich uwolnienie od naturalnych wrogów. W swoim pierwotnym zasięgu występowania gatunki te są kontrolowane przez drapieżniki, pasożyty, patogeny i czynniki środowiskowe. Po introdukcji na nowy obszar, gdzie spotykają się z mniejszym oporem środowiska, gatunki obce mają większą szansę na przeżycie i rozmnażanie się.

Inną przyczyną sukcesu inwazyjnego gatunków obcych jest ich dostosowanie do nowych warunków środowiskowych. Gatunki rodzime mogą być słabsze lub mniej konkurencyjne od gatunków obcych. Przewaga IGO może wynikać z ich innej historii ewolucyjnej, np. z tego, że pochodzą z obszarów o podobnym klimacie.

Inwazyjne gatunki obce roślin zagrażające polskim uprawom

Obcych gatunków roślin naczyniowych w Polsce jest coraz więcej. W naszym kraju występuje około 3500 gatunków roślin naczyniowych, z czego aż 30 proc. to gatunki obcego pochodzenia. Około 500 z nich stanowi obce gatunki inwazyjne [6].

Obecność inwazyjnych gatunków obcych może mieć negatywny wpływ na środowisko naturalne. Gatunki obce mogą konkurować z rodzimymi o zasoby, takie jak przestrzeń, światło i składniki odżywcze. Mogą również powodować straty gospodarcze poprzez rozprzestrzenianie się na gruntach rolnych jako chwasty.

Przykłady negatywnego wpływu inwazyjnych gatunków obcych chwastów na rolnictwo

• Nawłoć kanadyjska Solidago canadensis – posiada właściwości allelopatyczne i potrafi wypierać rośliny na polu. Jest rośliną szybko rozprzestrzeniającą się, bardzo plenną i długowieczną.

 

• Wyczyniec polny Alopecurus myosuroides – może szybko rozprzestrzeniać się na łąkach i polach, utrudniając rozwój roślin uprawnych. W przypadku upraw zbóż może powodować straty w plonach o wartości przekraczającej nawet 60 proc. Już 12 roślin/m2 obniża plon roślin o średnio 5 proc.

 

• Szarłat szorstki Amaranthus retroflexus – pojawiając się w uprawie kukurydzy w liczbie 20 sz.t/m² może powodować straty plonu sięgające nawet 32 proc. Nie należy również dopuścić, aby chwast zadomowił się w uprawie buraka, gdyż stanowi żywiciela pośredniego chwościka buraka oraz wektor wirusa powodującego mozaikę buraka.

 

• Owies głuchy Avena fatua – wykazuje się dużą konkurencyjnością względem roślin uprawnych. Posiada właściwości allelopatyczne hamujące rozwój roślin uprawnych oraz może z owsem tworzyć hybrydy. Najbardziej podatne na redukcję plonu są zboża jare. W ich przypadku straty mogą wynosić nawet 70 proc.

 

• Chwastnica jednostronna Echinochloa crus-galli – może szybko rozprzestrzeniać się na polach, utrudniając rozwój roślin uprawnych. Występując w nasileniu 50 roślin/m² może powodować straty plony zielonej masy kukurydzy wynoszące nawet 46 proc.

 

• Żółtlica drobnokwiatowa Galinsoga parviflora – stanowi jeden z najgroźniejszych i najuciążliwszych chwastów w uprawie buraka. Cechuje się wysoką plennością, żywotnością oraz ekspansywnością.

Zwalczanie inwazyjnych gatunków obcych chwastów

Zwalczanie inwazyjnych, obcych chwastów na polu jest trudnym i złożonym zadaniem, ponieważ chwasty te często są bardzo konkurencyjne wobec roślin uprawnych. Mogą szybko rozprzestrzeniać się i wypierać rodzime gatunki roślin, co może mieć negatywny wpływ na plony i różnorodność biologiczną.

Zwalczanie chwastów

Metody zwalczania inwazyjnych gatunków obcych chwastów na polu można podzielić na dwie grupy.

• Metody prewencyjne, których celem jest zapobieganie rozprzestrzenianiu się chwastów, w tym kontrola importu roślin oraz oczyszczanie materiału siewnego.
• Metody czynne, polegające na mechanicznym niszczeniu chwastów oraz ich zwalczaniu chemicznym.

Jeśli chwasty już pojawiły się na polu, zwalczanie chemiczne może być jedyną skuteczną metodą ich zniszczenia.

Poznaj ofertę nowoczesnych herbicydów od FMC Agro Polska >>> KLIKNIJ TU <<< 

Do zwalczania inwazyjnych gatunków obcych chwastów zastosuj takie preparaty jak np. Battle® Delta 600 SC, Command® 480 EC czy Reactor® PLUS 480 EC.

 

 

Inwazyjne gatunki obce szkodników zagrażające polskim uprawom

Wiele gatunków szkodników upraw zostało zawleczonych do Europy, w tym do Polski wraz z importem roślin. Szkodniki znalazły nowe nisze biologiczne na polach uprawnych i w szklarniach. Inne poszerzyły areał występowania wskutek ocieplenia klimatu.

Przykłady obcych szkodników

Mączliki: mączlik ostroskrzydły Bemisia tabaci oraz mączlik szklarniowy Trialeurodes vaporarioru

Są niewielkimi polifagicznymi owadami odżywiającymi się sokiem komórkowym roślin. Oba gatunki stanowią zagrożenie dla upraw szklarniowych, ponieważ mogą przenosić ponad 100 wirusów roślinnych. Silne porażenie upraw szklarniowych przez mączliki prowadzi do powstawania ogromnych strat w plonach, sięgających nawet 100 proc.

 

Omacnica prosowianka Ostrinia nubilalis

Motyl, którego gąsienice żerują m.in. w kukurydzy. Żerowanie omacnicy prosowianki prowadzi do osłabienia roślin, łamania pędów i niszczenia ziarna. Straty spowodowane przez gąsienice omacnicy mogą wynosić około 20–30 proc. plonu.

 

Skośnik pomidorowy Tuta absoluta

Szkodnik pomidorowy, który żeruje na liściach, łodygach i owocach m.in. pomidorów, papryki i bakłażana. Gąsienice skośnika pomidorowego wgryzają się do wnętrza roślin, tworząc srebrzyste miny i korytarze wypełnione odchodami. W skrajnych przypadkach żerowanie skośnika pomidorowego może doprowadzić do całkowitego zniszczenia uprawy.

 

Wciornastek zachodni Frankliniella occidentalis

Polifagiczny szkodnik występujący w szklarniach. Żeruje na liściach, w pąkach kwiatowych i na kwiatach oraz przenosi liczne wirusy, w tym brązowej plamistości pomidora. Straty spowodowane żerowaniem wciornastka zachodniego w szklarniach mogą wynosić nawet 100 proc.

 

Zachodnia kukurydziana stonka korzeniowa Diabrotica virgifera

Szkody w kukurydzy powodują zarówno postacie dorosłe, jak również ich larwy. Larwy wgryzają się w korzenie kukurydzy, powodując ich wyleganie i utrudniając pobieranie substancji pokarmowych. Z kolei chrząszcze żerują na pyłku kwiatowym i liściach, co utrudnia zapylanie i fotosyntezę. Wielkość strat powodowana przez tego szkodnika jest trudna do dokładnego określenia. Szacuje się, że straty w polnie spowodowane przez zachodnią kukurydzianą stonkę korzeniową mogą wynosić nawet 25 proc.

 

Muszka plamoskrzydła Drosophila suzukii 

Jest groźnym szkodnikiem upraw sadowniczych, którego szkodliwość w Polsce sukcesywnie wzrasta. Największe szkody powodują larwy, które żerują wewnątrz owoców miękkich i powodują ich robaczywienie. Samice muszki plamoskrzydłej za pomocą silnych pokładełek uszkadzają skórkę owoców i w ich wnętrzu składają jaja. Owoce zaatakowane przez muszkę plamoskrzydłą są bardziej podatne na choroby grzybowe, które mogą doprowadzić do ich gnicia i całkowitej utraty plonu.

Więcej na temat muszki plamoskrzydłej w filmiku poniżej. Obejrzyj koniecznie. 

 

Metody zwalczania obcych inwazyjnych gatunków szkodników

Szkodniki, które do niedawna nie były obecne w Polsce, czy w Europie stanowią poważne zagrożenie dla upraw. W celu ich zwalczania stosuje się różne metody, w tym metody chemiczne.

Do zwalczania niektórych szkodników powyżej można zastosować następujące preparaty:

• Verimark® 200 SC – do zwalczania m.in. mączlików, skośnika pomidorowego oraz wciornastka zachodniego

 

• Coragen ® 200 SC– do zwalczania m.in. omacnicy prosowianki

 

• Benevia® 100 OD – do zwalczania m.in. wciornastka zachodniego

 

• Exirel® 100 SE – do zwalczania m.in. muszki plamoskrzydłej

 

Ważne jest, aby dobrać odpowiedni preparat do zwalczania konkretnego szkodnika i jego fazy rozwojowej. Należy również bezwzględnie przestrzegać zaleceń producenta dotyczących stosowania środków ochrony roślin.

 

Biologiczne i agrotechniczne metody zwalczania szkodników 

Oprócz metod chemicznych, do zwalczania inwazyjnych gatunków obcych szkodników, stosuje się również metody agrotechniczne i biologiczne.

Metody agrotechniczne obejmują m.in. prawidłowy płodozmian i niszczenie resztek pożniwnych.

Natomiast metody biologiczne polegają na wykorzystaniu naturalnych wrogów szkodników, takich jak drapieżniki i pasożyty. Istotne jest, aby stosować kombinację różnych metod zwalczania, aby zapewnić skuteczność zabiegów i zmniejszyć ryzyko rozwoju odporności szkodników.

 

Bibliografia:

1. Ustawa o ochronie przyrody. Dz. U. 2004, Nr 92, poz. 880. 2004-04-16. Dziennik Ustaw, 2009, Nr 151, poz. 1220, z późn. zm.
2. World Trade Organization. (2014). The economic impact of invasive alien species. Geneva: World Trade Organization.
3. Pimentel, D., Lach, L., Zuniga, R., & Morrison, D. (2013). Economic and environmental costs of alien-invasive species in the United States. Nature, 436(4), 913-918.
4. Global Invasive Species Database. (2022). The Invasive Species Compendium. Version 2022.1. London: CABI.
5. Instytut Ochrony Środowiska. (2017). Straty gospodarcze spowodowane przez inwazyjne gatunki obce w Polsce. Warszawa: Instytut Ochrony Środowiska
6. Bartnik, Z., & Zając, M. (2019). Inwazyjne gatunki roślinne w Polsce. Warszawa: Instytut Ochrony Przyrody PAN.