Ochrona cebuli
Każdy plantator zdaje sobie sprawę, że ochrona cebuli przed agrofagami stanowi jeden z najbardziej złożonych i ekonomicznie istotnych elementów uprawy. Coraz mniejsza dostępność środków ochrony roślin, spowodowana zmianami w regulacjach prawnych, wymusza na producentach poszukiwanie nowych, alternatywnych rozwiązań w ochronie upraw. Czym i jak chronić cebulę w 2025 roku?
Ochrona cebuli – szkodniki
Cebula jest rośliną żywicielską dla wielu gatunków szkodników. Uprawom cebuli zagraża kilkadziesiąt gatunków fitofagów, przy czym niemal 30 z nich może wyrządzić szkody o znaczeniu gospodarczym. Szkodniki atakują rośliny przez cały okres wegetacji, prowadząc do ich uszkodzeń, więdnięcia i zasychania. Przekłada się to na pogorszenie jakości i wielkości plonu, a niekiedy jego dyskwalifikacji handlowej. Dodatkowo uszkodzone rośliny są bardziej podatne na infekcje wywołane przez patogeny.
Do najgroźniejszych szkodników w uprawie cebuli zaliczają się:
- śmietka cebulanka
- wciornastek tytoniowiec
- miniarka cebulówka i miniarka porówka
- wgryzka szczypiorka
- chowacz szczypiorak
- rolnice
- pędraki
- nicienie
Jak zapobiegać szkodnikom w uprawie cebuli?
Podstawą skutecznej ochrony cebuli przed szkodnikami jest przestrzeganie zasad profilaktyki, co jest zgodne z założeniami integrowanej ochrony roślin. Działania profilaktyczne obejmują szereg zabiegów, których celem jest ograniczenie liczebności populacji szkodników i minimalizację ryzyka wystąpienia szkód spowodowanych ich żerowaniem.
Ochrona cebuli przed szkodnikami – działania profilaktyczne
- Izolacja przestrzenna plantacji. Należy unikać zakładania plantacji cebuli w sąsiedztwie pól, gdzie w roku poprzednim uprawiana była cebula lub pory. Jak również upraw wieloletnich, np. koniczyny.
- Zachowanie płodozmianu. Cebuli oraz innych warzyw cebulowych, nie należy uprawiać na tym samym stanowisku częściej, niż co cztery lata. Zabieg ten pozwala na obniżenie liczebności szkodników przechodzących swój cykl rozwojowy w miejscu żerowania. Jako przedplonu należy unikać m.in. roślin bobowatych, ziemniaków, pietruszki i selera będącymi atrakcyjnymi roślinami dla szkodników cebuli.
- Terminowe wykonywanie zabiegów agrotechnicznych. Zabiegi takie jak głęboka orka, przyorywanie resztek pożniwnych oraz płytkie uprawki mechaniczne w znacznym stopniu redukują liczbę szkodników przechodzących swój cykl życiowy w miejscu żerowania.
- Dobór optymalnego terminu siewu, wysadzania i zbioru. Pozwala na zminimalizowanie strat powstałych wskutek porażenia przez szkodniki na różnych etapach wegetacji. Na przykład siew cebuli ozimej w najpóźniejszym dopuszczalnym terminie ogranicza straty spowodowane żerowaniem wciornastków.
- Zwalczanie chwastów. Chwasty konkurując z roślinami uprawnymi o wodę, światło i składniki pokarmowe, osłabiają ich wzrost i rozwój. Ponadto stanowią rośliny żywicielskie dla szkodników cebuli. Przykładowo wciornastek tytoniowiec rozwija się na gwiazdnicy pospolitej, mniszku lekarskim, szarłacie szorstkim i żółtlicy drobnokwiatowej.
Ochrona cebuli – jak zwalczać szkodniki w uprawie cebuli?
Chociaż integrowana ochrona roślin stawia w pierwszej kolejności na niechemiczne metody zwalczania szkodników, nie wyklucza również użycia, środków chemicznych. W takim przypadku należy sięgać po insektycydy nowej generacji. Takie, które charakteryzują się wysoką skutecznością, niską toksycznością dla organizmów pożytecznych oraz minimalnym wpływem na środowisko.
Ponadto należy dążyć do minimalizacji stosowania środków ochrony roślin, redukując dawki do najniższych zalecanych i częstotliwość zabiegów, aby ograniczyć ich wpływ na środowisko naturalne.
W ochronie cebuli oferta dostępnych na rynku insektycydów jest ograniczona. Na chwilę obecną (styczeń 2025 r.) dostępne są preparaty na bazie takich substancji czynnych jak: cyjanotraniliprol, spinosad, acetamipryd, cypermetryna, deltametryna, lambda-cyhalotryna, teflutryna oraz spirotetramat. Przy czym ten ostatni na polskim rynku i w pozostałych krajach UE ma ograniczoną rejestrację. Spirotetramat może być sprzedawany do 30 czerwca 2025 roku, zaś stosowany przez producentów cebuli do 31 października tego roku.
Do ochrony cebuli przed szkodnikami warto stosować preparaty zawierające cyjantraniliprol pod postacią substancji nowej generacji – Cyazypyr®. Takie jak np. Benevia® SPRAWDŹ. Cyazypyr® przenikając do organizmu szkodnika, zaburza jego gospodarkę wapniową, prowadząc do natychmiastowego paraliżu i szybkiej śmierci owada. Jest to szczególnie skuteczne w zwalczaniu szkodników takich jak śmietka cebulanka i wciornastek tytoniowiec, kiedy to po stwierdzeniu przekroczenia przez owady progu ekonomicznej szkodliwości należy działać błyskawicznie.
Ochrona cebuli przed szkodnikami – środki biologiczne
W ostatnich latach obserwuje się rosnące zainteresowanie insektycydami biologicznymi, które stanowią bardziej przyjazną dla środowiska alternatywę dla tradycyjnych preparatów. Przykładem takiego innowacyjnego preparatu biologicznego jest Nexsuba® SPRAWDŹ, który zawiera spinosad. Spinosad to substancja, uzyskiwana w procesie fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa. Charakteryzuje się unikalnym mechanizmem działania, wysoką skutecznością wobec wielu szkodników oraz niską toksycznością dla organizmów pożytecznych. Nexsuba® może być z powodzeniem stosowana w ramach programów integrowanej ochrony roślin.
Ochrona cebuli – chwasty
Ochrona cebuli przed chwastami jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym w jej uprawie. Chwasty nie tylko konkurują z roślinami uprawnymi o składniki pokarmowe, wodę, światło i przestrzeń, ale również sprzyjają rozwojowi chorób i szkodników. Utrudniają także zbiory.
Okres krytyczny konkurencji chwastów w uprawie cebuli przypada na fazę od wschodów cebuli do pojawienia się 3–4 liści. Obecność chwastów w tym okresie znacząco obniża potencjał plonotwórczy roślin. Badania wskazują, że chwasty dwuliścienne mogą ograniczyć plonowanie cebuli nawet o ponad 80 proc. Na stopień zachwaszczenia upraw istotny wpływ ma wpływ wiele czynników. Należą do nich zasobność gleby w nasiona chwastów, staranność przygotowania gleby przed siewem, zastosowane metody uprawy oraz panujące warunki klimatyczno-glebowe.
Wczesną wiosną, gdy średnia dobowa temperatura powietrza kształtuje się w granicach 1-5°C, w uprawach cebuli pojawiają się liczne gatunki chwastów. Do najczęściej spotykanych chwastów w uprawie cebuli wczesną wiosną należą m.in.: fiołek pospolity, gorczyca polna, gwiazdnica pospolita, jasnoty, komosa biała, pokrzywa żegawka, chwasty rumianowate, rdesty, rzodkiew świrzepa, starzec zwyczajny, tasznik pospolity oraz tobołki polne.
Wraz ze wzrostem temperatury, w uprawie cebuli zaczynają pojawiać się kolejne chwasty. Takie jak chwastnica jednostronna, psianka czarna, szarłat szorstki oraz żółtlica drobnokwiatowa.
Chwasty w uprawie cebuli – zwalczanie
W uprawie cebuli największe zagrożenie stanowią chwasty pierwotne. Z tego względu niezwykle istotne jest utrzymywanie upraw w dobrej kulturze rolnej. W uprawach, gdzie prowadzony jest płodozmian nakłady na zabiegi ochronne są mniejsze, zaś stosowane herbicydy działają skuteczniej w niższych dawkach, co jest zgodne z ogólnymi zasadami Integrowanej Ochrony Roślin.
W większości przypadków uprawy cebuli wymagają wielokrotnego przeprowadzania zabiegów herbicydowych lub mechanicznego odchwaszczania w ciągu całego okresu wegetacji. Ze względu na wysoką wrażliwość młodych roślin cebuli na konkurencję ze strony chwastów, zaleca się wykonanie pierwszego zabiegu herbicydowego bezpośrednio po siewie lub przed wschodami. Można zastosować do tego celu preparaty zawierające m. in. pendimetalinę i glifosat, które charakteryzują się szerokim spektrum działania. Pendimetalina i glifosat eliminują zarówno kiełkujące, jak i wschodzące chwasty jedno- i dwuliścienne.
W przypadku stosowania podziału dawki, gdzie pierwsza aplikacja odbywa się przed wschodami, a druga po wschodach roślin uprawnych, producenci mogą sięgnąć po herbicydy zawierające aklonifen.
Natomiast powschodowo w ramach zabiegów herbicydowych w uprawie cebuli plantatorzy mogą korzystać z preparatów zawierających m. in. oksyfluorofen, propachizafop, prosulfokarb, chlopyralid, cykloksydym, chizalofop-P tefurylu, fluazyfop-P butylu czy dimetenamid-P + pendimetalinę.
Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin nie jest konieczne całkowite wyeliminowanie chwastów. Należy jednak ograniczyć ich występowanie do poziomu niezagrażającego uprawianej roślinie.
Ochrona cebuli – choroby
Zagrożenie dla upraw związane z pojawianiem się nowych patogenów roślinnych stale rośnie. Globalizacja handlu i intensyfikacja wymiany roślinnej zwiększają ryzyko introdukcji nowych patogenów do różnych regionów uprawnych. W związku z tym, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w niedługim czasie w Polsce wystąpią nowe patogeny intensywnie porażające cebulę.
W ostatnich latach zaobserwowano pojawienie się i szybki wzrost znaczenia gospodarczego Stemphylium vesicarium jako patogenu cebuli. Największe straty ekonomiczne w uprawie cebuli powodują takie choroby jak: alternarioza cebuli, bakterioza cebuli, biała zgnilizna, fuzaryjna zgnilizna cebuli, głownia cebuli, mączniak rzekomy, różowa zgnilizna korzeni, zgnilizna szyjki, zgorzel siewek, żółta karłowatość.
Jak zwalczać choroby w uprawie cebuli?
W ramach integrowanej ochrony roślin, zwalczanie chorób cebuli powinno opierać się przede wszystkim na metodach profilaktycznych i niechemicznych. Jednakże w przypadku konieczności zastosowania fungicydów, należy dokonać świadomego wyboru preparatu, uwzględniając jego skład, spektrum działania oraz zalecenia producenta.
W ostatnich latach nastąpiły zmiany w dostępności środków ochrony roślin stosowanych w uprawie cebuli. Wraz z końcem ostatniego kwartału 2024 roku z rynku bezpowrotnie zniknęły metiram i bentiowalikarb. Obecnie rejestrację do zwalczania chorób w uprawie cebuli posiadają preparaty zawierające m.in. takie substancje czynne jak: azoksystrobina, fluazynam, oksatiapiprolina, pirymetanil, cyprodynil + fludioksonil, fluazynam + dimetomorf, boskalid + piraklostrobina, dimetomorf + piraklostrobina, difenokonazol + fluksapyroksad oraz azoksystrobina + difenokonazol.
