Stosowanie środków ochrony roślin – zasady bezpieczeństwa

Inne

Stosowanie środków ochrony roślin na szeroką skalę praktykowane jest w rolnictwie od połowy XX wieku. Na początku panował powszechny optymizm, a także przekonanie, że stosowanie pestycydów w łatwy sposób rozwiąże problemy związane z występowaniem na polach uprawnych i plantacjach chorób, szkodników oraz chwastów. Jednak szybko zaobserwowano poważne zagrożenia spowodowane użytkowaniem środków ochrony roślin. Dlatego stopniowo wprowadzono szereg działań, których celem była poprawa bezpieczeństwa ich stosowania. O których zasadach bezpiecznego stosowania środków ochrony roślin należy w szczególności pamiętać? Jak stosować środki ochrony roślin?

Bezpieczne stosowanie środków ochrony roślin

Stosowanie środków ochrony roślin nakłada na producentów rolnych liczne wymogi oraz obowiązki, których celem jest zwiększenie bezpieczeństwa użytkowników oraz ochrona środowiska.

Do najważniejszych obowiązków producentów rolnych w zakresie stosowania środków ochrony roślin należą:

• ewidencja zabiegów ochrony roślin
• wykonywanie szkoleń dla profesjonalnych użytkowników środków ochrony roślin
• prawidłowe przechowywanie agrochemikaliów
• utylizacja zużytych opakowań
• badania okresowe
• atestacja sprzętu służącego do zabiegów ochronnych

Zobacz krótki filmik na temat zasad odpowiedzialnego postępowania podczas stosowania środków ochrony roślin

Ewidencja środków ochrony roślin

Zgodnie z przepisami wynikającymi z Ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. poz. 455 z późn. zm.) stosowanie środków ochrony roślin musi być ewidencjonowane. Natomiast informacje na ten temat przechowywane co najmniej przez okres dwóch lat od dnia wykonania ostatniego zabiegu z zastosowaniem środka ochrony roślin ujętego w tej ewidencji. Znajdują się tam informacje m.in. o dacie zabiegu, rodzaju uprawianej rośliny, areału jej uprawy oraz obszarze oprysku, nazwy zastosowanego preparatu oraz jego dawki.

Szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin

Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. poz. 455 z późn. zm.) reguluje również kwestie, kto musi wykonać szkolenia w zakresie stosowania środków ochrony roślin. Takie szkolenia muszą odbyć osoby wykonujące zabiegi ochrony roślin w rolnictwie lub w leśnictwie w celach innych niż własne niezarobkowe potrzeby, tzw. profesjonalni użytkownicy.

Zgodnie z Art. 28 ww. ustawy również zakupu środków ochrony roślin dla użytkowników profesjonalnych mogą dokonać jedynie osoby, które:

1) ukończyły szkolenie w zakresie stosowania środków ochrony roślin w Rzeczypospolitej Polskiej potwierdzone zaświadczeniem o ukończeniu tego szkolenia, lub

2) ukończyły szkolenie w zakresie doradztwa dotyczącego środków ochrony roślin w Rzeczypospolitej Polskiej potwierdzone zaświadczeniem o ukończeniu tego szkolenia, lub

3) ukończyły szkolenie w zakresie integrowanej produkcji roślin potwierdzone zaświadczeniem o ukończeniu tego szkolenia, lub,

4) nie wcześniej niż przed upływem pięciu lat, przed nabyciem tych środków, ukończyły szkolenie wymagane od użytkowników profesjonalnych w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w państwie będącym stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, na podstawie przepisów obowiązujących w tym państwie, potwierdzone dokumentem o ukończeniu tego szkolenia, lub przedstawiły inny dokument wydany na podstawie przepisów obowiązujących w tym państwie, potwierdzający uzyskanie uprawnień do nabywania środków ochrony roślin przeznaczonych dla użytkowników profesjonalnych.

Przechowywanie środków ochrony roślin

Normą prawną regulującą kwestie przechowywania środków ochrony roślin jest Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin.

Agrochemikalia należy składować w miejscach lub obiektach, w których zastosowano rozwiązania zabezpieczające przed skażeniem wód powierzchniowych i podziemnych w rozumieniu przepisów Prawa wodnego oraz gruntu. Te obiekty lub miejsca powinny być niedostępne dla osób postronnych.

Utylizacja zużytych opakowań

Zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowym użytkownik ma obowiązek zwrotu opakowań po środkach ochrony roślin sklasyfikowanych jako niebezpieczne do sklepu lub hurtowni.

Atestacja opryskiwaczy

Jednym z kluczowych elementów warunkujących bezpieczeństwo wykonania zabiegu ochronnego jest stan techniczny wykorzystywanego do tego celu sprzętu. Obowiązkowym badaniom raz na trzy lata podlegają m. in. opryskiwacze ciągnikowe i samobieżne polowe oraz sadownicze. Pozostały sprzęt podlega obowiązkowym badaniom raz na pięć lat.

Podstawowe zasady stosowania środków ochrony roślin, które są niezbędne w praktyce:

• Na terenie otwartym stosowanie środków ochrony roślin jest dozwolone, jeżeli prędkość wiatru nie przekracza 4 m/s.
• Podczas stosowania środków ochrony roślin, należy to robić zgodnie z obowiązującymi przepisami i wskazówkami zawartymi na etykietach tych środków
• Środki ochrony roślin należy stosować w taki sposób, by uzyskać najlepszą skuteczność działania i umożliwić dokładne naniesienie ich na cały obszar docelowy
• Dobór preparatu powinien odbywać się na podstawie panujących warunków przyrodniczo-ekonomicznych
• Powinno się kupować jedynie preparaty oficjalnie dopuszczone do obrotu oraz pochodzące od zarejestrowanych sprzedawców
• Przed zastosowaniem jakiegokolwiek środka, zawsze należy zapoznać się z procedurami postępowania w razie jakiegokolwiek nagłego wypadku

Stosowanie środków ochrony roślin – aktualne zagrożenia związane ze stosowaniem pestycydów

W Polsce od trzech dekad widoczny jest wyraźny spadek w liczbie zatruć pestycydami, a prawodawstwo UE uniemożliwia rejestrację oraz obrót środkami szkodliwymi dla ludzi. Jednak wzrost kosztów chemizacji spowodował nowe zagrożenia, do których należą m.in.

1. Stosowanie środków ochrony roślin niezgodnie z zakresem stosowania
2. Sprzedaż podrobionych lub nielegalnych w UE środków ochrony roślin, które nie spełniają norm jakościowych
3. Stosowanie mieszanin zbiornikowych, niezgodnie z etykietą produktu
4. Lekceważenie zasad BHP podczas wykonywania zabiegu przy użyciu agrochemikaliów
5. Nielegalne składowanie opakowań oraz przeterminowanych środków ochrony roślin

Co wpływa na wielkość zagrożenia zatrucia pestycydami?

Długość okresu ekspozycji na szkodliwe działanie preparatu. Im jest ono dłuższe tym większe jest zagrożenie dla zdrowia użytkownika.

Forma fizyczna preparatu – zawiesiny oraz koncentraty szybciej i łatwiej przedostają się przez odzież roboczą do powierzchni skóry niż proszki i granulaty.

Klasa toksyczności – najbardziej niebezpiecznymi agrochemikaliami są środki I i II klasy toksyczności.

Stężenie substancji czynnych w agrochemikaliach – im jest ono wyższe tym są one bardziej toksyczne.

Warunki atmosferyczne – podwyższona temperatura oraz wilgotność potęgują efekt toksyczny środków ochrony roślin.

Przeczytaj także:

Bezpieczeństwo rolników podczas pracy. O czym należy pamiętać?

Jak postrzegane jest bezpieczeństwo podczas aplikacji środków ochrony roślin?

Wyniki badań

Przeprowadzone przez Paduch i Nowakowicz-Dębek (2019) badanie ankietowe dotyczące stosowania środków ochrony roślin, ich wpływu na organizmy oraz ochrony zdrowia wykazało, że spośród siedemdziesięciu sześciu respondentów, aż sześćdziesiąt osiem procent (68%) nie uczestniczyło w szkoleniu BHP dotyczącym pracy w rolnictwie. Zaledwie osiemnaście procent (18%) badanych takie szkolenie odbyło.

Kolejne pytanie w ankiecie odnosiło się do korzystania ze środków ochrony osobistej podczas stosowania pestycydów. Tylko dwadzieścia jeden procent (21%) badanych potwierdziło, że zawsze stosuje środki ochrony osobistej. Aż czterdzieści jeden procent (41%) ankietowanych przyznało, że robi to nie zawsze. Trzydzieści dwa procent (32%) rzadko, a aż sześć procent (6%) nigdy.

Innym istotnym zagadnieniem poruszanym w ankiecie było zatrucie podczas stosowania środków ochrony roślin. Dwadzieścia osiem procent (28%) respondentów przyznało, że doświadczyło takiego zatrucia, przy czym część osób aplikujących pestycydy uległo zatruciom w postaci lekkiej i zbagatelizowało występujące objawy.

Uczestnicy badania – charakterystyka

Spośród badanych, najliczniejszą grupę stanowili mężczyźni w wieku od 35 do 50 lat. Ta grupa, to sześćdziesiąt cztery procent badanych. Respondentami, w przeważającej części, byli rolnicy, w mniejszym stopniu studenci oraz osoby zatrudnione w leśnictwie. Przeważająca część, aż osiemdziesiąt siedem procent (87%), ankietowanych pochodziła z województwa lubelskiego.

Stosowanie środków ochrony roślin – przy tych pracach zachowaj szczególną ostrożność!

1. Przygotowywanie roztworów preparatów handlowych
2. Przeprowadzanie oprysków, wysiew granulatów, zaprawianie ziarna
3. Przeprowadzanie prac w magazynach, w których składowane są środki ochrony roślin
4. Konserwacja oraz naprawa aparatury wykorzystywanej do pracy z pestycydami
5. Pranie odzieży roboczej

Zatrucia środkami ochrony roślin – czy symptomy zawsze są oczywiste?

W ostatnich latach w Polsce ostre zatrucia środkami ochrony roślin odnotowywane były rzadko i z reguły wynikały z nieprzestrzegania zasad bezpieczeństwa, bądź wypadków przy pracy. Należy pamiętać, że nie wszystkie zatrucia przewlekłe oraz oste są oczywiste, a przez to prawidłowo identyfikowane.

Często zatrucia środkami ochrony roślin bywają bagatelizowane, ponieważ etiologii powstawania nudności i bólu głowy może być bardzo wiele. Wynikać one mogą nie tylko z powodu bezpośredniego kontaktu ze środkami ochrony roślin, ale również nadmiernej ekspozycji na słońce, zmęczenia czy stresu. Instytucjami, które zajmują się zbieraniem oraz przetwarzaniem danych dotyczących zatruć pestycydami w Polsce są KRUS oraz PZH.

Jak postępować w przypadku podejrzenia zatrucia środkami ochrony roślin?

W przypadku podejrzenia zatrucia środkami ochrony roślin należy:

• Bezzwłocznie przerwać wykonywaną pracę

• Osobę poszkodowaną odizolować od dalszej możliwości ekspozycji na działanie agrochemikaliów

• Przemyć skażone części ciała poszkodowanego czystą, bieżącą wodą

W razie potrzeby wezwać pomoc medyczną, przy czym należy poinformować lekarza, jaki preparat został użyty podczas zabiegu lub przy pomocy jakich substancji czynnych został zabieg ten wykonany.

Należy pamiętać, że pestycydy mogą wnikać do organizmu człowieka kontaktowo, poprzez skórę, oczy, drogi oddechowe oraz układ pokarmowy.

Objawy zatrucia środkami ochrony roślin

Do zatrucia środkami ochrony roślin może dojść poprzez oczy i skórę, wziewnie oraz doustnie. Skóra oraz oczy są najbardziej narażone na ekspozycję przy stosowaniu agrochemikaliów. Stosowanie pestycydów bez zachowania należytej ostrożności może prowadzić do wystąpienia zatrucia organizmu.

Do najczęstszych objawów zatruć wziewnych środkami ochrony roślin należą:

• zaczerwienienia skóry i spojówek
• bóle gardła z zaczerwieniami błony śluzowej
• suchy kaszel

Zatrucia środkami ochrony roślin drogą doustną są najgroźniejsze. Dochodzi do nich najczęściej wskutek lekceważenia zasad BHP, w tym spożywanie posiłków lub palenie papierosów bezpośrednio po kontakcie z agrochemikaliami.

Innymi objawami zatrucia agrochemikaliami są:

• bóle i zawroty głowy
• nudności
• wymioty
• ślinotok
• bóle brzucha
• biegunka
• problemy z oddychaniem
• utrata świadomości

Co prawda, zatrucia ostre środkami roślin w Polsce zdarzają się rzadko i jeszcze rzadziej stanowią przyczynę zgonów. Należy jednak pamiętać, że te preparaty służą do zwalczania organizmów żywych i przy ich stosowaniu zawsze ponosi się pewne ryzyko zatrucia.

Jak podaje Centralny Instytut Ochrony Pracy (2023) środki ochrony roślin, spośród wszystkich substancji szkodliwych odpowiedzialnych za ostre zatrucia, stanowią najczęstszą przyczynę zgonów. Średnio, co dziesiąta osoba ostro zatruta umiera.

Bibliografia

1. Paluch S., Nowakowicz-Dębek B. (2019). Analiza ochrony zdrowia człowieka w związku ze stosowaniem środków ochrony roślin. W: Współczesne badania nad stanem środowiska i leczniczym wykorzystaniem roślin. Red. Chwil M., Skoczylas M. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie.
2. Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie sposobu postępowania przy stosowaniu i przechowywaniu środków ochrony roślin
3. Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin (Dz. U. poz. 455 z późn. zm.)
4. Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowym (Dz.U. 2013 poz. 888)
5. ciop.pl, dostęp 13.02.2023