Zboża ozime – najważniejsze aspekty uprawy

Uprawy polowe

Zboża ozime są dominującym w Polsce rodzajem zasiewów. Przeważającym i najważniejszym gospodarczo gatunkiem jest pszenica ozima, której plony w 2022 szacowane są na blisko trzynaście milionów ton (12,6 mln t.). Co wpłynęło na taki wynik? Na jakim poziomie kształtuje się uprawa ozimin w Polsce? Które zagrożenia są szczególnie niebezpieczne dla upraw? Odpowiedź na te pytania znajdziesz w naszym artykule.

Pszenica ozima najważniejszym gospodarczo zbożem uprawianym w Polsce

Jak podaje Główny Urząd Statystyczny, w przedwynikowym szacunku głównych ziemiopłodów rolnych i ogrodniczych w 2022 r., zbiory zbóż ozimych z mieszankami zbożowymi w 2022 roku oszacowano na 22,1 milionów ton, tj. o siedem procent więcej w porównaniu z rokiem poprzednim. Pszenica ozima była najważniejszym gospodarczo zbożem uprawianym w naszym kraju. Plony pszenicy wynosiły 12,6 milionów ton i były ponad dwukrotnie wyższe niż pszenżyta ozimego.

Niekorzystny wpływ na kształtowanie się produkcji miały panujące w 2021 roku susze oraz lokalne ekstremalne zjawiska klimatyczne, w tym silne nawałnice, burze i gradobicia. Występujące kwietniu spadki temperatur przy gruncie, przekraczające -10°C także odbiły się na stanie upraw.

Przedwynikowy szacunek zbiorów zbóż ogółem w latach 2020-2022 (mln t), źródło GUS 2022

Kiedy należy wysiewać zboża ozime?

Zboża ozime – jęczmień

Siew zbóż ozimych w Polsce rozpoczyna się od jęczmienia. Termin jego siewu na zachodzie kraju przypada pomiędzy 10, a 20 września, zaś na południowym-wschodzie końcowa granica przesunięta jest o pięć dni. Z kolei jęczmień hybrydowy wysiewany jest w terminie od 16 do 25 września.

Pszenica

Następna w kolejności jest pszenica. W północno-wschodniej części kraju wysiewana jest pomiędzy 15, a 25 września. W centralnej i południowo-wschodniej części kraju termin ten przesunięty o pięć dni. Najpóźniej, bo do 5 października, pszenica wysiewana jest na północnym-zachodzie.

Żyto i pszenżyto

Kolejne miejsce w kalendarzu siewu zbóż ozimych zajmuje pszenżyto. Wysiewane jest głównie w drugiej i trzeciej dekadzie września. W rejonach zachodnich wysiewane jest niekiedy również w pierwszej dekadzie października.

Wysiew żyta przypada na drugą połowę września. W rejonach zachodnich termin ten może zostać przesunięty na pierwszą dekadę października.

Powyższe terminy siewów zbóż ozimych mają charakter umowny, a właściwe terminy determinują warunki klimatyczne, które panują na danym obszarze. Należy jednak pamiętać, że nadmierna opieszałość w wysiewie ozimin może skutkować spadkiem plonu o przeszło trzydzieści procent.

Wrażliwość zbóż ozimych na konkurencję ze strony chwastów

Siewki zbóż ozimych od samego początku narażone są na silną konkurencję ze strony chwastów o wodę, składniki pokarmowe oraz światło. Lepiej rozwinięte rośliny konkurencyjne mogą również prowadzić do zahamowania właściwego rozwoju zbóż oraz przyczynić się do wydłużenia ich siewek.

Nadmiernie wyrośnięte oziminy stają się podatne na wyleganie. Większość uciążliwych chwastów występujących w uprawach zbóż ozimych, w tym przytulia czepna, miotła zbożowa, mak polny czy chaber bławatek, to rośliny zimujące. Rzadko wymarzają i w znacznie niższej od zbóż temperaturze wznawiają wegetację.

Chwasty wraz z osiągnięciem kolejnych faz rozwojowych stają się coraz bardziej odporne na działanie herbicydów i trudniejsze do zwalczania.

Dlatego też na polu chwasty powinny być zwalczane od samego początku. Nie należy dopuścić do ich nadmiernego wzrostu.

Z tym zadaniem doskonale poradzą sobie herbicydy Battle® Delta 600 SC, BeFlex® 500 SC oraz Foxtrot® 069 EW.

Skracanie zbóż ozimych

Regulacja wzrostu zbóż ozimych stanowi jeden z najważniejszych zabiegów agrotechnicznych, gdyż wyleganie ozimin jest przyczyną strat ekonomicznych mogących przekraczać nawet sześćdziesiąt plonu.

Wyleganie może być spowodowane zarówno ekstremalnymi warunkami pogodowymi, takimi jak silne wiatry czy gradobicia, jak i błędami w technologii uprawy, w tym zbyt gęstym siewem oraz niewystarczającym poziomem ochrony chemicznej.

Stosowanie regulatorów zbóż, takich jak Cuadro® NT 250 EC  pozwala nie tylko na skrócenie i wzmocnienie źdźbeł, ale również intensyfikację rozwoju korzeniowego.

Zastosowanie Cuadro® NT 250 EC czyni źdźbła zbóż bardziej wytrzymałymi i zdolnymi utrzymać masywne kłosy aż do zbiorów.

Najgroźniejsze szkodniki atakujące zboża ozime

Zboża ozime narażone są ataki ze strony przeszło trzydziestu gatunków szkodników. Większość gatunków to szkodniki pszenicy. Najgroźniejszymi z nich, spotykanymi jesienią, są mszyce oraz łokaś garbatek. Wiosną, oprócz mszyc i łokasia garbatka, zagrożenie stanowią m. in. skrzypionki zbożowe oraz żółwinki zbożowe.

Mszyce

Mszyce to szeroka grupa owadów charakteryzująca się wydzielaniem słodkiej spadzi. Szkodliwe są zarówno formy dorosłe, jak również larwy. W uprawach zbóż można spotkać głównie mszycę czeremchowo-zbożową Rhopalosiphum padi L. oraz mszycę zbożową Sitobion avenae F.

Na skutek wysysania soków z tkanek roślinnych i zamierania fragmentów roślin, dochodzi do spadku plonu. Szacuje się, że straty ziarna powstałe przy wystąpieniu jednej mszycy na źdźbło wynoszą około dwadzieścia kilogramów na hektar. Mszyce stanowią również wektor wirusów, między innymi żółtej karłowatości jęczmienia.

Zwalczanie mszyc należy wykonywać po przekroczeniu przez szkodniki progu szkodliwości wynoszącego pięć mszyc na jeden kłos na sto losowo wybranych źdźbłach.

Łokaś garbatek Zabrus tenebrioides

Zarówno larwy, jak i chrząszcze łokasia garbatka mogą powodować szkody w uprawie zbóż ozimych, przy czym te o znaczeniu ekonomicznym wyrządzają jedynie larwy. Na skutek żerowania larw łokasia garbatka młode zboża mogą zostać całkowicie zniszczone.

Larwy podgryzają liście, które niekiedy wciągają do wykopanych w ziemi norek i tam zjadają. Po zjedzeniu jednej rośliny drążą korytarze do następnej. Próg ekonomicznej szkodliwości łokasia to stwierdzenie 1-2 larw lub czterech uszkodzonych roślin na metr kwadratowy.

Żółwinek zbożowy Eurygaster maura L.

Żerowanie żółwinka zbożowego na kłosach zbóż jest przyczyną zakłócenia prawidłowego wykształcania ziarniaków.  Zaatakowane przez tego pluskwiaka kłosy są zdeformowane i  nie w pełni wypełnione. Na chwilę obecną zmniejszenie liczebności żółwinka na plantacjach zbóż polega na stosowaniu takich metod niechemicznych, jak dobór odmian wczesnych i wczesny wysiew zbóż czy zaorywanie ściernisk po zbiorach.

Skrzypionki Oulema spp.

Skrzypionki zbożowe obejmują dwa, praktycznie nie do rozróżnienia gatunki, Oulema melanopus L. oraz Oulema duftschmidi L. Cechują się one zbliżoną biologią oraz szkodliwością. Oprócz nich w Polsce  zbożach można spotkać także skrzypionkę błękitek O. gallaeciana.

Roślinożerne są zarówno larwy, jak i chrząszcze skrzypionek, jednak szkody o znaczeniu ekonomicznym powodują larwy. Larwy skrzypionek odżywiają się tkanką miękiszową, którą wygryzają wzdłuż nerwów liści i źdźbeł. W skutek ich żerowania może dojść do zredukowania powierzchni asymilacynej liści zbóż nawet o osiemdziesiąt procent, powodując przy tym stratę plonu przekraczającą około czterdzieści procent.

Poza tym powstałe uszkodzenia mogą stanowić drogę infekcji grzybiczych. Skrzypionki mogą przenosić wirusy traw. Decyzja o zwalczaniu chemicznym skrzypionek podejmowana jest indywidualnie dla każdego gospodarstwa, przy uwzględnieniu progu ekonomicznej szkodliwości tego szkodnika. Próg szkodliwości skrzypionek wynosi 1-2 larwy stwierdzone na jednym źdźble pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego i żyta lub jedną larwę zaobserwowaną na 2-3 źdźbłach jęczmienia ozimego.

Skutecznym rozwiązaniem problemu skrzypionek, mszyc oraz innych groźnych szkodników w uprawie zbóż jest Rapid 060 CS.

Zboża ozime – najgroźniejsze choroby

Zgorzel podstawy źdźbła

Najgroźniejszą chorobą podsuszkową zbóż ozimych jest zgorzel podstawy źdźbła, która w uprawach pojawia się już jesienią. Jej przyczyną są grzyby z rodzaju Gaeumannomyces. Pierwszymi objawami choroby są słabo rozwinięte, żółknące siewki.

Zaatakowane zgorzelą podstawy źdźbła rośliny źle zimują, przez co wiosną widoczne są przerzedzenia w zasiewach. Rośliny karłowacieją, a ich liście flagowe zwijają się. Korzenie chorych roślin czernieją i zamierają.

Mączniak prawdziwy

Mączniak prawdziwy jest groźną chorobą grzybową występującą powszechnie na wielu gatunkach zbóż, w tym pszenicy ozimej. Chorobę wywołuje grzyb Blumeria graminis, który pasożytuje na zielonych częściach roślin.

Mączniak prawdziwy może powodować znaczne obniżenie jakości ziarna oraz duże straty w plonie, sięgające nawet czterdziestu procent. Ziarna są gorzej niewyrośnięte oraz mają obniżoną zawartość węglowodanów. Pierwsze objawy choroby można zauważyć późną jesienią w postaci białego lub jasnobrązowego nalotu usytuowanego na blaszkach i pochwach liściowych.

Rdza brunatna pszenicy

Czynnikiem wywołującym rdzę brunatną pszenicy jest grzyb Puccinia recondita f.sp. tritici. Pierwszymi objawami porażenia są niewielkie, rdzawe plamy usytuowane głównie na wierzchniej stronie blaszek liściowych. Z czasem skupiska widać również na spodniej stronie liści. Cechą charakterystyczną jest zarośnięcie epidermą liścia.

Rdza brunatna pszenicy prowadzi do przedwczesnego zasychania liści i obniżenia zdolności roślin do zimowania. Porażone rośliny gorzej plonują.

Uprawa żyta ozimego krok po kroku