Szkodniki buraka – kompendium wiedzy - Praktyczny poradnik rolnika

Warzywa

Szkodniki stanowią realne zagrożenie w uprawie buraka przez cały okres jego wegetacji. W polskich warunkach klimatycznych na plantacjach buraka występuje co najmniej kilkadziesiąt ich gatunków. Część z nich uszkadza rośliny, pozostając niezauważonymi i nie powodując znaczącego obniżenia ich plonu. Jednak w latach o korzystnym przebiegu pogody, w przypadku licznego pojawu, może stanowić poważne zagrożenie. Jakie są szkodniki buraka – kompendium?

Szkodniki buraka – zestawienie najważniejszych szkodników

Najważniejsze gospodarczo szkodniki nadziemnych części buraka

Pchełki
Śmietki
Mszyce
Drobnica burakowa
Szarek komośnik

Najistotniejsze gospodarczo szkodniki podziemnych części buraka

Drutowce
Lenie
Pędraki
Rolnice
Mątwik burakowy

Szkodniki buraka – pchełki na plantacji buraka

Plantacje buraka narażone są na żerowanie szkodników już od samych wschodów. Wiosną, najwcześniej w uprawie tej rośliny pojawiają się pchełki, w tym:

Pchełka burakowa Chaetocnema concinna
Pchełka burakowa-południowa Chaetocnema tibialis
Pchełka czarna Phyllotreta atra

Pchełki są szeroko rozpowszechnionymi szkodnikami w rejonach uprawy buraków. Ich aktywność w uprawach przypada na okres od marca do października, przy czym termin pojawu uzależniony jest od przebiegu pogody. Sprzyja im ciepła, sucha i słoneczna wiosna.

Pchełki to niewielkie chrząszcze długości około 1,5-2,6 mm, barwy od czarnogranatowej do czarnej. Najliczniej występują na obrzeżach plantacji. Pchełki wygryzają małe okrągłe otwory, tzw. okienka, w liścieniach i liściach właściwych. Perforacja liści jest szczególnie groźna w przypadku roślin we wczesnych fazach rozwojowych, gdyż może prowadzić do ich przesuszenia oraz osłabienia przebiegu procesu fotosyntezy. Uszkodzone liście szybciej więdną oraz stają się podatne na fitotoksyczne działanie herbicydów. Z czasem mogą również pękać.

Szkody wyrządzone przez pchełki są szczególnie dotkliwe w sezonach charakteryzujących się okresowym deficytem wody. Uszkodzenia spowodowane żerowaniem tych szkodników mogą być mylone z tymi wyrządzanymi przez innego szkodnika – drobnicę burakową.

Śmietki na plantacji buraka

W uprawie buraka mogą pojawić się również śmietki. Najczęściej są to:

Śmietka ćwiklanka Pegomya hyoscyami
Śmietka burakowa Pegomya betae

Śmietki są muchówkami wielkości około 6-8 mm, barwy od szarej do szarozielonej, o charakterystycznych ceglastoczerwonych oczach. Szkody w uprawach buraka wyrządzają larwy śmietki. Podczas żerowania, śmietki wygryzają miękisz liści spomiędzy dolnej a górnej skórki, co prowadzi do powstawania na liściach jasnych uszkodzeń, tzw. min. Z czasem uszkodzenia ciemnieją i wykruszają się.

W ciągu roku obserwuje się trzy pokolenia śmietki, przy czym znaczenie gospodarcze mają larwy pierwszego pokolenia, które uszkadzają rośliny od wschodów do 4 liści właściwych.

Uszkodzenia spowodowane żerowaniem śmietki powodują zmniejszenie powierzchni asymilacyjnej liści, osłabienie młodych roślin oraz zwiększenie ich podatności na choroby spowodowane przez patogeny grzybowe. Szkody te mogą także prowadzić do zamierania młodych roślin.

Żerowanie śmietki pozostawia uszkodzenia, które czasem mylone z tymi wyrządzanymi przez miniarkę.

Mszyce na plantacji buraka

Kolejna grupa szkodników w uprawie buraka, to mszyce. Na plantacji buraka mogą wystąpić następujące rodzaje mszyc:

Mszyca burakowa Aphis fabae
Mszyca brzoskwiniowa Myzus persicae

Mszyca burakowa jest matowo czarna, natomiast mszyca brzoskwiniowa barwy od żółtej do zielonej. Mogą występować w dwóch formach, tj. uskrzydlonej oraz bezskrzydłej.

Mszyce stanowią groźne szkodniki na plantacji buraka. Ich szkodliwość polega na nakłuwaniu liści i wysysaniu z nich soków roślinnych oraz przenoszeniu chorób. Mszyce obu gatunków stanowią wektor przenoszący wirusy BYV powodującego żółtaczkę wirusową buraka, BMYV łagodną żółtaczkę wirusową buraka oraz BMV mozaikę wirusową.

Porażone wskutek żerowania mszyc liście buraków są zdeformowane, błyszczące oraz lepkie od spadzi. Z czasem żółkną. Dodatkowo, na spadzi wytworzonej przez mszyce mogą rozwijać się grzyby sadzakowate, które dodatkowo ograniczają powierzchnię asymilacyjną liści.

Szkodniki buraka - Mszyca burkowa — Mszyca burakowa Aphis fabae

Szkodniki buraka – drobnica burakowa Atomaria linearis

Drobnica burakowa jest chrząszczem osiągającym długość do około 1,8 mm. Początkowo ciało młodych chrząszczy jest jasnobrązowe, z czasem staje się ciemnobrązowe. Drobnica jest szczególnie niebezpiecznym szkodnikiem we wczesnych fazach rozwojowych buraka, do pierwszych liści właściwych.

Szkodnik żerując w szyjce korzeniowej oraz łodyżce podliścieniowej prowadzi do gorszego zaopatrzenia roślin w wodę oraz makro- i mikroelementy. Dorosłe chrząszcze wygryzają również otwory w liściach i liścieniach prowadząc do ich deformacji oraz zmniejszenia powierzchni asymilacyjnej.

Dodatkowo, drobnica burakowa żerując na kiełkujących nasionach prowadzi do braku wschodów roślin. Porażone rośliny stają się podatne na infekcje grzybowe. Uszkodzenia spowodowane żerowaniem drobnicy mogą być błędnie przypisywane pchełce burakowej oraz szkodnikom glebowym.

**Szarek komośnik Bothynoderes punctiventris na plantacji buraka**

Szarek komośnik to dużych rozmiarów chrząszcz, osiągający długość około 16 mm, o spłaszczonej głowie przypominającej ryjek. Jego ciało jest pokryte łuseczkami barwy szarej. Szkodnik żeruje na chwastach z rodziny komosowatych oraz burakach.

Larwy szarka komośnika odżywiają się korzeniami wygryzając w nich rynienkowate korytarze. Z kolei chrząszcze żerując uszkadzają liście i w ciągu kilkunastu godzin, mogą powodować gołożery, co stanowi szczególne zagrożenie dla wcześniejszych faz rozwojowych buraka.

Niekiedy, zaatakowane przez szarka plantacje buraka wymagają przesiewów. Uszkodzenia powodowane przez tego szkodnika mogą przypominać te powodowane przez opuchlaki i szkodniki glebowe.

Drutowce na plantacji buraka

Drutowce to potoczna nazwa larw chrząszczy z rodziny sprężykowatych. Do tej grupy zaliczają się m. in.:

Nieskor czarny Hemicrepidius niger
Osiewnik ciemny Agriotes obscurus
Osiewnik skibowiec Agriotes sputator
Osiewnik rolowiec Agriotes lineatus
Zaciosek kruszcowy Selatosomus aeneus

Stadium szkodliwym tej grupy szkodników są walcowate larwy, które dorastają do około 3 cm długości. Ich ciało pokryte jest chitynowym pancerzem barwy od żółtej do ciemnobrązowej. Szkodliwość larw wzrasta wraz z wiekiem.

Drutowce podgryzają korzenie oraz drążą w nich korytarze wypełniając je odchodami. Uszkodzone korzenie podatne są na wtórne porażenie bakteriami i grzybami powodującymi ich gnicie oraz są dyskwalifikowane, jako plon handlowy.

Dodatkowo, żerując na kiełkujących nasionach drutowce prowadzą do zahamowania wschodów roślin. Uszkodzenia powodowane przez drutowce niekiedy są przypisywane innym szkodnikom glebowym, w tym rolnicom i leniom.

Szkodniki buraka – lenie

Kolejną grupą szkodników buraka są lenie. Zaliczają się do nich:

Leń marcowy Bibio marci
Leń ogrodowy Bibio hortulanus

Lenie są muchówkami, osiągającymi około 0,8–1,2 cm długości. Dorosłe osobniki lenia marcowego są czarne o ciemnych, półprzezroczystych skrzydłach. Pomiędzy samicami, a samcami lenia ogrodowego wyraźny jest dymorfizm płciowy. Samice są czarne, a samce posiadają czerwonawy grzbiet oraz odwłok.

Stadium szkodliwym leni są larwy, które są barwy kremowo-żółtej i mają ciemną głowę. Żerując w systemie korzeniowym buraka zaburzają pobieranie wody oraz makro- i mikroelementów przez rośliny. Osłabione rośliny stają się bardziej podatne na porażenia przez patogeny wywołujące zgorzel.

Mocno nadgryzione przez larwy siewki zamierają. Uszkodzenia powodowane przez lenie mogą przypominać te pozostawione przez inne szkodniki glebowe, w tym rolnice i pędraki.

Szkodniki buraka – pędraki

Pędraki to potoczna nazwa chrząszczy, do których zalicza się m.in.:

Chrabąszcza kasztanowca Melolontha hippocastani

Chrabąszcza majowego Melolontha melolontha
Guniaka czerwczyka Amphimallon solstitiale
Ogrodnicy niszczylistki Phyllopertha horticola

Pędraki wszystkich tych gatunków są do siebie podobne. Są barwy białawej. W zależności od stadium larwalnego ich długość dochodzi do 5 cm. Cechą wspólną wszystkich pędraków jest charakterystyczne wyginanie się ciała w podkowę.

W wyniku żerowania pędraków rośliny żółkną i zamierają. Niekiedy na plantacjach widoczne są znaczne przerzedzenia i tzw. łysiny. Objawy żerowania pędraków przypominają szkody wyrządzone przez inne szkodniki glebowe, w tym rolnice, lenie i drutowce.

Rolnice na plantacji buraka

Rolnica czopówka Agrotis exclamationis
Rolnica gwoździówka Agrotis ipsilon
Rolnica panewka Xestia c-nigrum
Rolnica zbożówka Agrotis segetum

Rolnice stanowią powszechne zagrożenie upraw warzyw korzeniowych. Żerują od wiosny, aż do późnej jesieni. W Polsce występuje kilkadziesiąt gatunków tych motyli, przy czym wpływ na wielkość i jakość plonu ma zaledwie kilka.

Najczęściej spotykanymi na plantacjach buraka gatunkami rolnic są rolnica czopówka i zbożówka.

Młode gąsienice są barwy żółtozielonej. Starsze barwy od szarej do czarnej, ze smugami biegnącymi się wzdłuż boków i grzbietu. Głowa brązowa. Cechą charakterystyczną rolnic jest zwijanie się larw w sprężynkę.

Młode gąsienice rolnic odżywiają się nadziemnymi częściami roślin, uszkadzając liście oraz podcinając siewki, co prowadzi do powstawania „łysych” placków na plantacji. Starsze gąsienice żerują na korzeniach i bulwach. Uszkodzenia powodowane przez rolnice mogą być mylone ze szkodami wyrządzanymi przez pędraki, lenie czy drobnicę burakową.

**Mątwik burakowy Heterodera schachtii – szkodniki buraka**

Mątwik burakowy może porażać plantacje buraka przez cały rok. Samice tego nicienia są podłużne, robakowatego kształtu i długości 0,8–1,5 mm. Larwy mątwika są bardzo małe i trudne do zauważenia. Wnikają do korzeni, gdzie odżywiają się sokami roślinnymi i przechodzą kolejne linienia.

Na skutek żerowania mątwika dochodzi ogładzania porażonych roślin, spowolnienia ich tempa wzrostu oraz zwiększonej wrażliwości na niekorzystne warunki pogodowe oraz porażenie patogenami grzybowymi. Na korzeniach, w których żeruje mątwik tworzą się liczne korzenie przybyszowe. Niekiedy objawy żerowania tego szkodnika mogą być błędnie przypisywane innym gatunkom nicieni, a także suszy.

Szkodniki buraka – próg ekonomicznej szkodliwości

Pchełki

Liścienie i pierwsze liście właściwe: pojedyncze wżerki
Do fazy 4–5 liści: stwierdzenie 5–10 chrząszczy na 1m²plantacji
100 ruchów czerpakiem: odłowienie 100–200 chrząszczy

Śmietki

Liścienie: stwierdzenie 4–6 jaj na jedną roślinę
Faza 4 liści właściwych: stwierdzenie 14 jaj na jedną roślinę
Faza 2–4 liści właściwych: stwierdzenie 6–8 larw na jedną roślinę
Obserwacja uszkodzeń: ponad 20% liści

Mszyce

Ochrona plantacji przed szkodliwością pośrednią: stwierdzenie nalotu pierwszych osobników
Ochrona plantacji przed szkodliwością bezpośrednią: stwierdzenie 15 mszyc w formie nieuskrzydlonej na jedną roślinę lub stwierdzenie 15% opanowanych roślin na plantacji

Drobnica burakowa