Łamliwość źdźbła zbóż – profilaktyka i bezpośrednia walka z chorobą

Uprawy polowe

Łamliwość źdźbła zbóż to jedna z groźniejszych chorób zwłaszcza u zbóż ozimych w warunkach łagodnej zimy i chłodnej, wilgotnej wiosny. Ma podobne znaczenie co fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni, chociaż grzyby wywołujące obie choroby konkurują ze sobą. Łamliwość źdźbła zbóż raczej przegrywa „rywalizację”, ale wciąż jest bardzo niebezpieczna dla zbóż. Straty przy braku interwencji mogą dochodzić do 60%.

Za łamliwość źdźbła zbóż odpowiada grzyb Oculimacula yallundae. Optymalne warunki dla niego to łagodna zima i chłodna, ale wilgotna wiosna. Dodatkowe czynniki sprzyjające rozwojowi patogenu to niewłaściwe zmianowanie, przenawożenie azotem i uprawa zbóż w ciężkich, mało przepuszczalnych, zasadowych glebach. Straty przy słabym nasileniu wynoszą ok. 15-20%, przy dużym nawet 50-60%.

Objawy i szkodliwość łamliwości źdźbła zbóż

Choroba w dużym nasileniu występuje na uprawach pszenicy, ale może porażać również żyto, pszenżyto oraz jęczmień. Jest problemem u zbóż ozimych, u form jarych nie powoduje szkód o znaczeniu ekonomicznym. Zagrożone patogenem są plantacje, w których udział zbóż wynosi 60-70%.

Warto wiedzieć, że: 

• do porażenia u zbóż ozimych dochodzi już jesienią. Z początku może odbywać się to bezobjawowo lub objawy nie są wyraźne;
• wyraźniejsze symptomy widać na początku krzewienia lub po krzewieniu. To soczewkowate, bursztynowe plamy pojawiające się na pochwach starszych liści;
• ważniejsze objawy (determinujące użycie chemicznych środków ochrony roślin) występują wiosną po ruszeniu wegetacji w fazie strzelania w źdźbło lub fazie pierwszego kolanka. Na wys. ok. 1 cm pojawia się zgrubienie źdźbła, które łatwo wyczuć palcami. Po przecięciu widać zmienioną, charakterystyczną strukturę tkanek;
• wiosną plamy są bardziej wyraźne – mają większy rozmiar (1-1,5 cm długości), medalionowy kształt i często pękają pośrodku. Mogą zlewać się, co utrudnia rozpoznanie;
• przy wzmożonej obecności grzybów na powierzchni znajdują się zarodniki przypominające sadzę;
• źdźbła w miejscach porażenia murszeją. Pośrednie objawy to przedwczesne dojrzewanie oraz wyleganie.

Oculimacula yallundae a Fusarium spp.

Grzyby wywołujące łamliwość źdźbła zbóż a także fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni rozwijają się w sposób konkurencyjny względem siebie. Gatunek, któremu jako pierwszemu uda się „przejąć” podstawę źdźbła, w większym stopniu poraża zboża. Częściej w tej konkurencji wygrywa Fusarium, jednak Oculimacula yallundae także jest bardzo groźny dla upraw. Grzyb zimuje na resztkach pożniwnych. Wyróżnia się typ grzyba W (zwany pszennym) i typ R (zwany żytnim), ten pierwszy szybciej infekuje, drugi jest groźniejszy.

Profilaktyka i doraźne zwalczanie choroby

Łamliwość źdźbła zbóż zwalcza się chemicznie po przeprowadzonej lustracji w fazie strzelania źdźbła i fazie pierwszego kolanka. Progiem zagrożenia jest ok. 15-30% porażonych źdźbeł. Pobiera się je w 5 losowych punktach na plantacji. W każdym należy zebrać 50 źdźbeł na powierzchni nie mniejszej niż 1m2. Do zwalczania wykorzystuje się fungicydy wykorzystujące kilka substancji aktywnie czynnych, należące do anilino-pirymidyn, imidazoli, triazoli, strobiluryn, morfolin, pirydynokarboksyamidów i benzimidazoli. Nie powinno się natomiast stosować fungicydów z grupy B1 (benzymidazole). To m.in. tiofanat metylu i karbendazym (często znajdujące się w preparatach „dedykowanych” Oculimacula yallundae). Patogen jest na nie odporny. Profilaktycznie z chorobą walczy się przez prawidłowe zmianowanie, uprawę odmian o podwyższonej odporności oraz wykonanie podorywki i dokładnej orki.

Łamliwość źdźbła zbóż to choroba wolno rozwijająca się, początkowo bezsymptomowa i tym samym trudna do zwalczania.