Choroby pszenicy ozimej – kompendium
Choroby pszenicy ozimej to jeden z kluczowych czynników wpływających na jej plonowanie w każdym sezonie wegetacyjnym. W skrajnych przypadkach choroby mogą nawet całkowicie zniszczyć plon. Które z nich stanowią największe zagrożenie dla upraw pszenicy i wymagają szczególnej uwagi?
Choroby grzybowe pszenicy ozimej, a zmiany klimatu
Każdego sezonu wegetacyjnego plantacje pszenicy ozimej narażone są na rozwój licznych chorób grzybowych. Ich występowanie i nasilenie zależą od wielu czynników, takich jak warunki pogodowe, region uprawy, a także uprawiana odmiana oraz faza rozwojowa roślin.
Postępujące zmiany klimatyczne wpływają również na uprawy roślin. Długotrwałe susze oraz ekstremalnie wysokie temperatury prowadzą do wystąpienia stresu fizjologicznego. Stres prowadzi do osłabienia roślin i zwiększenia ich podatności na ataki ze strony patogenów grzybowych.
Dodatkowo, zmiany klimatu wpływają na biologię i dynamikę rozwoju grzybów chorobotwórczych. Zwiększają ryzyko pojawienia się w Polsce nowych gatunków agrofagów, dotychczas niespotykanych w naszym klimacie.
Najważniejsze gospodarczo choroby pszenicy ozimej
Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż
Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni zbóż jest jedną z najgroźniejszych chorób podsuszkowych. Wywoływana jest przez grzyby z rodzaju Fusarium, m.in. F. graminearum, F. culmorum, F. avenaceum oraz F. – objaw. Źródłem infekcji są resztki pożniwne, zarodniki grzyba przenoszone przez deszcz oraz zainfekowane ziarniaki. Grzyb z rodzaju Fusarium najlepiej rozwija się w temperaturach w zakresie od 5 do 25°C oraz warunkach wysokiej wilgotności powietrza i gleby.
Choroba atakuje korzenie i podstawę źdźbła. Pierwsze objawy fuzaryjnej zgorzeli podstawy źdźbła i korzeni zbóż, widoczne już jesienią. Należą do nich zmiana koloru pochw liściowych z zielonego na brązowy oraz jasnobrązowe lub brunatne smugi. Zaatakowane pochwy liściowe często gniją. Z czasem na podstawie źdźbła i korzeniach pojawiają się brązowe nekrozy. Choroba prowadzi do przedwczesnego zamierania roślin i występowania tzw. białokłosowości.
Porażenie pszenicy ozimej fuzaryjną zgorzelą podstawy źdźbła i korzeni może powodować straty plonu sięgające nawet 60 proc.
Choroby pszenicy – łamliwość źdźbła zbóż
Łamliwość źdźbła zbóż, jest chorobą należąca do kompleksu chorób podsuszkowych. Wywoływana jest przez grzyby Oculimacula spp. – O. yallundae i O. acuformis. Patogeny zimują w resztach pożniwnych, na których wiosną powstają owocniki stadium doskonałego. Wytwarzają one askospory, które wraz z zarodnikami konidialnymi stanowią źródło infekcji. Rozwojowi łamliwości źdźbła zbóż sprzyja wilgotna i chłodna wiosna, przy temperaturach od 5 do 15°C.
Pierwsze objawy porażenia przez Oculimacula spp. można zauważyć jesienią lub wiosną. Jednak są one trudne do rozpoznania.
Łamliwość źdźbła zbóż – objawy
Objawy łamliwości źdźbła zbóż mają postać niewielkich, brązowych plam występujących na powierzchni pochewek kiełkującego zboża lub pochwach liściowych. Na starszych roślinach, na pochwach liściowych i dolnych międzywęźlach pojawiają się owalne plamy z szarym środkiem i brązową otoczką. Zazwyczaj występują pojedynczo, jednak w niektórych sezonach wegetacyjnych można zaobserwować jednocześnie kilka plam na jednym źdźble. W wyniku silnego porażenia źdźbło staje się kruche i w końcowych fazach rozwojowych podatne na wyleganie. Niekiedy wyleganie może obejmować nawet 70 proc. powierzchni upraw.
Straty plonu pszenicy ozimej spowodowane przez Oculimacula spp. mogą sięgać nawet 45 proc.
Mączniak prawdziwy zbóż i traw
Mączniak prawdziwy zbóż i traw jest jedną z najgroźniejszych chorób zbóż, występującą corocznie z różnym nasileniem. Wywoływany jest przez grzyb Blumeria graminis. Grzyb może porażać uprawy pszenicy w szerokim zakresie temperatur, od 5 do 30°C oraz wysokiej wilgotności wynoszącej od 50 do 100 proc.
Choroba rozwija się bardzo szybko, a pierwsze objawy na roślinach pojawiają się już po około 3-7 dniach od infekcji. Pierwsze symptomy choroby na pszenicy ozimej mogą być widoczne już jesienią. Grzyby z rodzaju Blumeria są pasożytami zewnętrznymi, rozwijającymi się wyłącznie na żywych tkankach roślin. Na liściach i pochwach liściowych porażonych roślin pojawia się jasny, białawy lub brązowawy nalot, który w początkowej fazie choroby jest nieliczny. W miarę rozwoju infekcji, szczególnie w kwietniu, ilość nalotu wzrasta. Z czasem grzybnia pokrywa coraz większą powierzchnię roślin, a w skrajnych przypadkach może przenosić się również na kłosy. Na starszym nalocie, w czerwcu, można zaobserwować czarne punkty, stanowiące owocniki grzyba.
W sprzyjających warunkach dla rozwoju mączniaka zbóż i traw straty w plonach ziarna pszenicy ozimej mogą wynosić nawet 50 proc.
Septorioza paskowana liści pszenicy
Septorioza paskowana liści pszenicy jest chorobą liści o dużym znaczeniu gospodarczym, związanym ze wzrostem areału upraw tego zboża. Wywoływana jest przez grzyb Mycosphaerella graminicola, którego rozwojowi sprzyja wysoka wilgotność i temperatura w zakresie od 4 do 18°C. Źródło infekcji septoriozy paskowej liści pszenicy stanowią samosiewy i resztki pożniwne.
Pierwsze objawy porażenia septoriozą mają postać chlorotycznych, okrągłych plam, które z czasem ulegają nekrozie. Na ich powierzchni widoczne są czarne zarodniki konidialne. Na starszych roślinach plamy przyjmują postać nieregularnych, prostokątnych nekroz. W przypadku silnego porażenia liści, nekrozy zlewają się, obejmując znaczną część blaszki liściowej. Silne porażenie przez M. graminicola prowadzi do obumierania i usychania roślin, co negatywnie wpływa na wielkość plonu ziarna.
Straty powodowane przez M. graminicola wynoszą od 5 do 30 proc. plonu, a w skrajnych przypadkach mogą być jeszcze większe.
Choroby pszenicy ozimej – rosnące zagrożenie w przyszłości
W ostatnich latach obserwujemy wzrost średnich temperatur, co sprzyja rozwojowi niektórych grzybów chorobotwórczych. Dodatkowo, ograniczona dostępność środków ochrony roślin wpływa na intensyfikację występowania tych patogenów. Według prognoz ekspertów w najbliższym czasie nasili się występowanie następujących chorób :
Brunatna plamistość liści – wywoływana przez grzyb Pyrenophora tritici-repentis. Choroba rozwija się w wysokich temperaturach, w zakresie od 18 do 28°C. Źródłem zakażenia są porażone ziarno oraz resztki pożniwne. Wiosną choroba objawia się małymi, owalnymi plamkami o żółtym zabarwieniu, z charakterystycznym brązowym punktem w środku. Nasilenie objawów brunatnej plamistości liści można zaobserwować w okresach opadów deszczu. Na starszych liściach plamy stopniowo łączą się ze sobą, a liście usychają. Straty plonu wywołane przez brunatną plamistość liści mogą sięgać nawet 50 proc. plonu.
Rdza brunatna pszenicy – to choroba wywoływana przez grzyb Puccinia recondita, którego rozwojowi sprzyja temperatura w zakresie od 15 do 18°C. Zarodniki grzyba łatwo przenoszą się z prądami powietrza. Choroba atakuje rośliny we wszystkich fazach rozwojowych. Jesienią i wczesną wiosną, pod skórką liści, rozwijają się pojedyncze, jasnobrązowe uredinia. W miarę rozwoju choroby pokrywająca je skórka pęka i zwija się. Pod koniec wegetacji, na powierzchni porażonych liści, widoczne są czarne skupiska teliospor. Porażone liście mogą częściowo lub całkowicie zasychać.
Fuzarioza kłosów – choroba wywoływana przez patogeny grzybowe z rodzaju Fusarium – F. culmorum, F. avenaceum, F. graminearum oraz F. poae. Do infekcji kłosów dochodzi głównie podczas kwitnienia zbóż, w warunkach wysokiej wilgotności i podwyższonej temperatury, w zakresie 15–25°C. Na początku infekcji na kłosach pojawiają się jasne, wodniste plamy, które stopniowo ciemnieją. W miarę rozwoju fuzariozy kłosów zainfekowane kłosy pokrywają się białymi strzępkami grzybni. W skutek infekcji kłosów dochodzi do obniżenia masy ziarniaków oraz akumulacji mykotoksyn w ziarnie.
Choroby pszenicy ozimej – metody zwalczania
W integrowanej ochronie roślin najważniejszą rolę odgrywa profilaktyka oraz niechemiczne metody zwalczania agrofagów. Głównym celem tych zabiegów jest ograniczenie zagrożenia ze strony jak największej liczby grzybów chorobotwórczych.
Dlatego priorytetem jest minimalizowanie ryzyka wystąpienia chorób w pszenicy poprzez:
- stosowanie właściwych praktyk agrotechnicznych oraz płodozmianu
- uprawę odmian o zwiększonej odporności na choroby pszenicy ozimej
- stosowanie dostępnych biologicznych metod zwalczania grzybów chorobotwórczych
Plantatorzy powinni sięgać po chemiczne środki ochrony roślin dopiero wtedy, gdy inne metody okazują się niewystarczające. Przed podjęciem decyzji o użyciu fungicydów powinni dokładnie lustrować pola, aby precyzyjnie określić rodzaj i skalę zagrożenia. Kluczowe znaczenie ma także znajomość progów ekonomicznej szkodliwości, które stanowią podstawę do świadomego i uzasadnionego podjęcia decyzji o wykonaniu zabiegu.
Progi ekonomicznej szkodliwości chorób pszenicy
Łamliwość źdźbła zbóż
- Od fazy strzelania w źdźbło do fazy pierwszego kolanka: stwierdzenie 20–30 proc. roślin z objawami łamliwości źdźbła.
Mączniak prawdziwy zbóż i traw
- Faza krzewienia: obserwacja 50–70 proc. roślin z pierwszymi objawami porażenia.
- Faza strzelania w źdźbło: obserwacja 10 proc. roślin z objawami choroby.
- Faza kłoszenia: stwierdzenie porażenia liścia podflagowego, flagowego lub kłosa.
Septorioza paskowana liści pszenicy
- Faza krzewienia: stwierdzenie 30–50 proc. liści z objawami porażenia lub 1 proc. liści z owocnikami.
- Faza strzelania w źdźbło: porażenie 10–20 proc. powierzchni liścia podflagowego lub stwierdzenie 1 proc. liści z owocnikami.
- Faza kłoszenia: obserwacja porażenia 5–10 proc. powierzchni liścia flagowego lub stwierdzenie 1 proc. liści z owocnikami.
Brunatna plamistość liści
- Faza krzewienia: stwierdzenie 10 proc. źdźbeł z objawami choroby.
- Faza strzelania w źdźbło i faza kłoszenia: stwierdzenie 5 proc. roślin z objawami choroby.
Rdza brunatna pszenicy
- Faza krzewienia: obserwacja 10–15 proc. liści z objawami choroby.
- Faza strzelania w źdźbło: stwierdzenie 10 proc. źdźbeł z objawami porażenia.
- Faza kłoszenia: stwierdzenie objawów choroby na liściu podflagowym i flagowym.
Na rynku dostępna jest szeroka gama preparatów jedno- i wieloskładnikowych, przeznaczonych do ochrony zbóż przed chorobami grzybowymi. Przy wyborze odpowiedniego preparatu istotna jest prawidłowa identyfikacja choroby pszenicy ozimej oraz uwzględnienie rotacji środków ochrony roślin w programie ochrony.
Stosowanie preparatów z różnych grup chemicznych, o odmiennych mechanizmach działania, pozwala skutecznie zapobiegać powstawaniu odporności patogenów. Należy również pamiętać, że uprawy pszenicy ozimej często są atakowane przez różne gatunki grzybów jednocześnie. Dlatego stosowanie fungicydów zawierających mieszaninę protiokonazolu i difenokonazolu, takich jak np. Avtar™ SPRWADŹ, jest zazwyczaj bardziej efektywne, niż preparatów jednoskładnikowych.
