Chwasty – niewinnie piękne, ale bardzo groźne dla zbóż!

Uprawy polowe

Chwasty to naturalni mieszkańcy łąk, pól uprawnych i lasów. Wiele z nich bywa pomocnymi (np. w ziołolecznictwie oraz ekologicznie). Jednak z drugiej strony, mają niebagatelny wpływ na plonowanie roślin uprawnych, dla których stanowią poważną konkurencję! Zatem istotny wpływ na zyski z plantacji zbożowych wywiera stopień ich ochrony przed chwastami. Poniżej przybliżamy pewne informacje o ważniejszych chwastach uciążliwych dla zbóż.

Chwasty posiadają nie tylko złe cechy…

Niektóre chwasty są wykorzystywane np. w ziołolecznictwie i medycynie (fitoterapia, czyli leczenie za pomocą ziół, znane lecznicze zioła pól uprawnych to np. fiołek polny, piołun, rumianek polny, pokrzywy). Stanowią ponadto ważny składnik ekologiczny ekosystemów, w których uczestniczą w przepływie energii oraz materii przez łańcuchy pokarmowe, znajdując się w grupie tzw. producentów, a więc dostarczycieli pokarmu roślinnego dla całej gamy zwierząt oraz mikroorganizmów. Niektóre rośliny uznawane w zbożach za chwasty, w innych miejscach są też wspaniałym pokarmem łąkowym i pastwiskowym (jako zielonki oraz siano), wykorzystywanym do dokarmia zwierząt gospodarskich. Ponieważ wiele chwastów jest po prostu urodziwa (np. maki, chabry, rumianowate itp.), bywają więc wykorzystywane także jako ciekawe i rodzime motywy kwiatowe w sztuce. po Pomimo swego piękna i użyteczności, chwasty stanowią jednak corocznie zwalczany problem pól uprawnych, przy czym, wysokie zachwaszczenie pól może być spowodowane błędami w agrotechnice, tak popularnymi obecnie uprawami w monokulturze oraz nieprawidłowym doborem herbicydów. Warto też wspomnieć, że naukę zajmującą się chwastami oraz ich aktywnym zwalczaniem nazwano herbologią.

Czynniki chwastogenne zagrażające roślinom uprawnym?

W przypadku zaniedbanego zachwaszczenia pól uprawnych, zboża i inne rośliny uprawne zmuszone są do rywalizacji z chwastami o wszystkie, niezbędne im do życia składniki środowiskowe, czyli o światło, wodę, składniki pokarmowe i przestrzeń do życia. Jeśli chwasty, swoją bytnością i ekspansją zakłócą dostępność któregokolwiek z tych czynników, następuje zahamowanie wzrostu, obniżka plonu, spadek odporności, wyleganie, a nawet obumieranie roślin uprawnych. Chwasty wykorzystują też opryski i nawożenie dedykowane roślinom uprawnym. Rolnik dokarmia więc nie tylko rośliny, które hoduje, ale przy okazji także niezlikwidowane chwasty. Inne niepożądane skutki wynikające z bytności chwastów, to: utrudnienia w czasie zbioru oraz zwiększanie stopnia zanieczyszczeń i wilgotności ziarna. Zachwaszczenie jest oczywiście zróżnicowane regionalnie, w zależności głównie od warunków klimatyczno-glebowych oraz poziomu intensyfikacji produkcji rolnej na danym terenie. W łanie zwykle występuje jednak w granicach kilku do kilkunastu gatunków chwastów, przy czym, największy wpływ na plonowanie danej rośliny uprawnej wywierają oczywiście chwasty dominujące i najpopularniejsze. Właśnie te chwasty powinny być głównym celem zabiegów herbicydowych.

Największe zagrożenia chwastów w uprawach

Poziom zagrożenia ze strony poszczególnych gatunków chwastów jest różny, zależnie od ich liczebności oraz terminu pojawiania się na plantacji. W sumie, ogólna liczba chwastów występujących dość powszechnie w zbożach ozimych, na terenie Polski wynosi ok. 150 gat. W zbożach największe zagrożenie stwarzają miotła zbożowa i wyczyniec polny, które należą do najbardziej uciążliwych i jednocześnie wykazujących niestety wielką skłonność do wytwarzania form herbicydoodpornych. Wyczyniec polny niejednokrotnie osiąga nasilenie przekraczające 250 szt./m2, przy braku skutecznej ochrony powodując nawet straty ziarna rzędu 45%. Doświadczalnie ustalono też, że 10 sztuk miotły na 1 m2 plantacji pszenicy ozimej, powoduje ok. 6% stratę plonu i jest to próg szkodliwości dla tego chwastu. Natomiast dla pszenicy ozimej o wysokim potencjale plonowania (czyli powyżej 6,5 tony), ekonomiczny próg szkodliwości wynosi 25 szt./m2. Próg szkodliwości oznacza, że powyżej jego granicznej wartości, spodziewane straty przewyższą koszty odchwaszczania i produkcja stanie się nieopłacalna. Podobne progi szkodliwości ustalono oczywiście dla wszystkich chwastów.
Pozytywne cechy chwastów. Ponieważ powyżej opisaliśmy szkodliwe dla roślin uprawnych cechy chwastów. W tym miejscu skupimy się na innych ich cechach, dla rolnika zdecydowanie mniej znanych, jednak ciekawych i nawet niekiedy bardzo pożytecznych. Określenie „chwast” jest bowiem tylko pojęciem względnym, ponieważ te same rośliny w jednym miejscu mogą być pożądane (np. na łące), a w innym nie i wtedy dopiero stają się chwastami (właśnie na polu uprawnym).

Chwasty też mogą mieć pozytywny wpływ na ekosystem!

Dodatni wpływ obecności chwastów, wspomagający działanie ekosystemów, ochronę gleb oraz opłacalność produkcji rolnej, opiera się przede wszystkim na tym, że:

• niektóre gatunki chwastów wydzielają substancje chemiczne stymulujące (allelopatia) kiełkowanie określonych gatunków roślin uprawnych. Naukowo wykazano np., że chwasty dwuliścienne, w porównaniu z jednoliściennymi, cechuje znacznie wyższy potencjał allelopatyczny. Opisywane tu właściwości allelopatyczne wykazano m.in. w przypadku perzu właściwego (sprzyja kiełkowaniu oraz początkowemu wzrostowi zbóż) chabru bławatka (dodatnio stymuluje wzrost pszenicy, jest też rośliną leczniczą i miododajną) oraz kąkolu (hamuje wschody i wzrost m.in. żyta).
• korzenie chwastów wydzielają substancje będące pokarmem mikroorganizmów glebowych, dzięki czemu pozytywnie wpływają na życie biologiczne gleby, stymulujące z kolei wzrost i rozwój roślin uprawnych (np. mniszek lekarski, popularnie zwany mleczem).
• kumulując substancje odżywcze w czasie wegetacji, chwasty odbierają je jednocześnie roślinom uprawnym, jednak dzięki tej akumulacji, chwasty zapobiegają wymywaniu z gleby tych substancji pokarmowych, a na koniec okresu wegetacji, rozkładające się szczątki chwastów uzupełniają zasoby próchnicy w glebie, mniszek lekarski wydziela etylen, który przyciąga dżdżownice oraz przyspiesza kwitnienie i owocowanie sąsiadujących roślin, bylica piołun odstrasza pchełki, ślimaki i niektóre owady).
• poza okresem uprawy i na ugorach, chwasty tworzą okrywę zapobiegającą erozji gleby.
• chwasty umożliwiają występowanie w uprawach liczniejszych i bardziej zróżnicowanych zgrupowań owadów, w tym gat. pożytecznych, wykorzystywanych do biologicznego zwalczania szkodników roślin uprawnych.
• niektóre chwasty bezpośrednio odstraszają szkodniki i likwidują choroby (np. pokrzywa zwyczajna zwiększa odporność roślin na choroby i przyspiesza tworzenie się próchnicy
• zebraną z pól i przetworzoną biomasę chwastów można wykorzystać jako nawóz w gospodarstwach ekologicznych lub jako zioła do produkcji leków ziołowych, suplementów diety itp. (jako dodatkowe źródło dochodu w gospodarstwach ekologicznych), ponieważ bardzo wiele chwastów wykazuje jakieś działania lecznicze i/lub dietetyczne. Na przykład mniszek lekarski jest niemal niezastąpiony m.in. w leczeniu kamicy żółciowej, anemii czy reumatyzmu. Skrzyp polny zawiera duże ilości łatwo przyswajalnej dla organizmu krzemionki, dzięki czemu poprawia stan włosów i paznokci. Chaber bławatek ma zastosowanie w przewlekłych schorzeniach nerek i niedostatecznym wydalaniu moczu oraz w niestrawności, słabym wydzielaniu żółci i lekkich schorzeniach wątroby. Natomiast nasiona maku polnego służą głównie do uzyskiwania doskonałego oleju jadalnego oraz opium, jako surowca dla przemysłu farmaceutycznego (jako środki uspokajające, przeciwbólowe, rozkurczowe itp.). Fiołek trójbarwny, czyli inaczej bratek polny, reguluje m.in. przemianę materii, działa moczopędnie oraz zmniejsza łamliwość naczyń krwionośnych. Dlatego stosuje się go do leczenia zapaleń pęcherza moczowego, kamicy moczowej oraz innych chorób nerek, w chorobie gośćcowej, trądziku młodzieńczym i innych wykwitach skórnych, w tym uczuleniowych, a także w nadciśnieniu tętniczym i chorobach siatkówki oka.
• chwasty wytwarzają liczne nasiona i utrzymują populację owadów pożytecznych oraz stanowiących podstawę diety wielu gat. ptaków żyjących w ekosystemach rolniczych, w tym także ich piskląt (np. komosa biała, gwiazdnica pospolita, rdesty, chwastnica jednostronna, mlecz polny, starzec zwyczajny). Brak tych roślin może znacząco obniżyć populację pewnych gat. ptaków.
• obecność kwitnących chwastów dwuliściennych, sprzyja rozwojowi łańcucha pokarmowego i dodatnio stymuluje liczebność i różnorodność także owadów zapylających (pszczół, trzmieli, muchówek itp.).
• obecność chwastów niewątpliwie podnosi także walory krajobrazowe terenów rolniczych.
• mało kto wie, że z powodu postępującej presji człowieka i powszechnego stosowania coraz to nowych i skuteczniejszych herbicydów oraz innych środków ochrony roślin, wiele gat. chwastów uznaje się obecnie za w różnym stopniu zagrożone wyginięciem, najwięcej w grupie chwastów segetalnych, czyli ściśle związanych z uprawami rolnymi (np. jaskier polny, kąkol polny, miłek szkarłatny i letni, ostróżeczka polna). Są już nawet gatunki wymarłe (np. kanianka lnowa, lnicznik właściwy). W Europie, w tym w niektórych regionach Polski, prowadzone są obecnie nawet programy ochrony chwastów, w ramach których tworzy się m.in. kolekcje zachowawcze nasion, uprawy zachowawcze, propaguje modę na tzw. ogródki chwastowe. Program ochrony chwastów w Polsce prowadzi m.in. Klub Przyrodników.

Dowiedz się więcej o produktach do ochrony roślin firmy FMC Agro Polska oraz całościowych rozwiązaniach pomagających w optymalizacji wzrostu roślin uprawnych. Czytaj więcej