Stokłosy – problematyczne chwasty zbóż
Stokłosy to problematyczne chwasty zbóż, które stanowią również zagrożenie dla innych roślin uprawnych. Wykazują się dużą plastycznością oraz zdolnością do wytworzenia mechanizmów odporności na substancje aktywne zawarte w herbicydach. Obecność stokłos w uprawach zbóż może skutkować znacznym spadkiem plonu. Co warto wiedzieć o tych chwastach? Jak skutecznie przeciwdziałać występowaniu stokłos na polu?
Gatunki stokłos
Stokłosy (Bromus spp.) to jednoliścienne rośliny z rodziny wiechlinowatych (Poaceae). W tej grupie znajdują się rośliny jednoroczne, dwuletnie oraz wieloletnie będące uciążliwymi chwastami zbóż, ale i nie tylko. Można spotkać je również w rzepaku czy kukurydzy.
Stokłosy mają zdolność do zasiedlania różnych typów stanowisk na terenie całego kraju. Występują zarówno na glebach suchych i ubogich w składniki pokarmowe, jak i na glebach wilgotnych i żyznych.
W Polsce występuje kilkanaście gatunków stokłos, przy czym do szczególnie uciążliwych należą m.in.:
- stokłosa żytnia (Bromus secalinus) – gatunek jednoroczny
- stokłosa płonna (Bromus sterilis) – gatunek jednoroczny lub dwuletni
- stokłosa bezostna (Bromus inermis) – gatunek wieloletni
Stokłosy – narastający problem
Stokłosy występują na terytorium całego kraju, przy czym poszczególne regiony różnią się pod względem zasiedlających je gatunków. Jeszcze do niedawna stokłosy nie stwarzały potencjalnego zagrożenia dla upraw zbóż, a nawet groziło im wyginięcie. Jednak uproszczenia uprawowe, wprowadzenie monokultury oraz płodozmian z przewagą zbóż przyczyniły się do znaczącego nasilenia ich obecności w uprawach.
Zdolność do kiełkowania stokłos
Stokłosy są bardzo plennymi chwastami, które wytwarzają do 2000 sztuk nasion. Nasiona stokłos charakteryzują się zdolnością kiełkowania do średnio 2–3 lat. Kiełkują głównie z wyższych warstw gleby. Jednak takie gatunki jak stokłosa płonna mogą kiełkować nawet z głębokości 10 cm.
W wyniku przeprowadzonych przez Kaczmarek i Adamczewski (2007) badań wykazano, że najlepszymi i najwcześniejszymi wschodami charakteryzowały się ziarniaki stokłosy płonnej umieszczone na głębokości 1,5 cm. W siódmym, czternastym i dwudziestym pierwszym dniu obserwacji wynosiły one odpowiednio 36 proc., 43 proc. oraz 45 proc. Z kolei umieszczenie ziaren na głębokości 10 cm przyczyniło się do znaczącego ograniczenia ich wschodów, do 0 proc. w siódmym dniu oraz 3 proc. w czternastym i dwudziestym pierwszym dniu obserwacji.
Stokłosy, a plonowanie zbóż
Wystąpienie stokłos w uprawie powoduje silne spadki w plonach oraz jest przyczyną wylegania zbóż. Kaczmarek i Adamczewski (2007) wykazali liniową zależność pomiędzy wysokością plonu, MTZ oraz liczbą kłosów pszenicy ozimej, a nasileniem występowania stokłosy płonnej. Wzrost nasilenia występowania tego chwastu skutkował spadkiem powyższych parametrów.
Jak podają badacze w próbie kontrolnej liczba zebranych kłosów na 1m kw. wynosiła 622,4 szt., MTZ 39,7 g, zaś plon 641 g. Przy nasileniu występowania tego chwastu do 150–160 szt./m kw. wartości te malały kolejno do 221,5 szt., 32,6 g oraz 177,7 g, czyli około 70 proc.
Stokłosy – trudne do zwalczenia chwasty zbóż
Głównymi czynnikami, które powodują uodparnianie się stokłos na polach są:
- powszechne uproszczenia w zmianowaniu i uprawie
- brak rotacji substancji czynnych zawartych w herbicydach, pod względem grup chemicznych oraz mechanizmów działania
Dlatego zwalczanie stokłos jest niezwykle trudne i może nie dawać pożądanej skuteczności. Na rynku dostępna jest niewielka liczba skutecznych na ten chwast substancji czynnych. Jak wykazali Pytlarz i Andrzejak (2022) spośród 20 badanych biotypów stokłosy żytniej na terytorium województwa dolnośląskiego, tylko jeden wykazał wrażliwość na wszystkie analizowane substancje czynne – propoksykarbazon sodu, piroksysulam oraz sulfosulfuron.
Naukowcy stwierdzili najwięcej potencjalnie odpornych biotypów tego chwastu na działanie sulfosulfuronu oraz mniejsze zagrożenie wystąpienia tego zjawiskach w próbkach ziarniaków pochodzących z pól uprawianych tradycyjnie niż w sposób uproszczony.
Stokłosy – jak zwalczać?
Aby uniknąć zachwaszczenia przez stokłosy należy pamiętać o kilku ważnych aspektach.
- Stosowanie płodozmianu, uwzględniającego różne gatunki roślin, pomaga zmniejszyć zagęszczenie stokłos. Rośliny o różnych wymaganiach odżywczych i warunkach wzrostu utrudniają rozwój tych chwastów.
- Wykonywanie głębokiej orki, na głębokość 20-25 cm, pomaga zmniejszyć szansę ziarniaków stokłos na kiełkowanie.
- Wykaszanie rowów i pasów sąsiadujących z uprawą pozwala zmniejszyć bank nasion chwastów, które na pola rozprzestrzeniają się z obszarów sąsiadujących.
- Stosowanie herbicydów efektywnych w zwalczaniu tej grupy chwastów pozwala na ograniczenie ich populacji.
Bibliografia:
Kaczmarek S., Adamczewski K. (2007). Bromus sterilis – chwast ekspansywny, kiełkowanie i progi szkodliwości. Annales Universutatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio E. agricultura, 62(2), 17-22.
Pytlarz E., Andrzejak O. (2022) Zagrożenie potencjalnie odpornymi na herbicydy biotypami stokłosy żytniej (Bromus secalinus L.) na Dolnym Śląsku. Progress IN PLANT PROTECTION 62 (1): 5-10.
Stankiewicz-Kosyl M., Haliniarz M., Wrochna M., Synowiec A., Wenda-Piesik A., Tendziagolska E., Sobolewska M., Domaradzki K., Skrzypczak G., Łykowski W., Krysiak M., Bednarczyk M., Marcinkowska K. (2021). Herbicide resistance of Centaurea cyanus L. in Poland in the context of its management. Agronomy 11 (10): 1954.
Vijayarajan V.B.A., Forristal P.D., Cook S.K., Staples J., Schilder D., Hennessy M., Barth S. (2020). First report on assessing the severity of herbicide resistance to ACCase inhibitors pinoxaden, propaquizafop and cycloxydim in six Avena fatua populations in Ireland. Agronomy 10 (9): 1362.
