Gorczyca biała – gorczyca uprawa, gorczyca jako międzyplon

Gorczyca biała Sinapis alba, ze względu na szybkie tempo wzrostu i krótki okres wegetacji, jest bardzo cenną rośliną uprawną. W Polsce wykorzystuje się ją nie tylko w celach kulinarnych i leczniczych. Gorczyca jako międzyplon ścierniskowy pełni ważną funkcję fitosanitarną w uprawie zbóż. Jest również cennym pożytkiem pszczelim, a także może być w pewnym stopniu przeznaczona na cele paszowe. Co warto wiedzieć o tej roślinie i jak ją uprawiać?

Gorczyca biała – charakterystyka

Gorczyca biała, znana również jako gorczyca jasna lub gorczyca żółta, to jeden z trzech najczęściej uprawianych w Polsce gatunków gorczycy, obok gorczycy czarnej i gorczycy sarepskiej. Należy do rodziny kapustowatych i jest rośliną jednoroczną o szerokim zastosowaniu w rolnictwie.

Charakterystyka i cechy biologiczne gorczycy białej

Gorczyca biała zaliczana jest do roślin oleistych, choć użytkowana bywa także jako roślina specjalna.
Jest gatunkiem, który plonuje najlepiej spośród wszystkich gorczyc uprawianych w Polsce.
Wyróżnia się szybkim wzrostem i krótkim okresem wegetacji, co umożliwia efektywne wykorzystanie jej w płodozmianie i jako poplon.

Dzięki intensywnemu rozwojowi biomasy, gorczyca biała:

skutecznie zacienia glebę,
ogranicza rozwój chwastów,
poprawia strukturę gleby i działa fitosanitarnie.

Odporność i warunki wzrostu gorczycy białej

Gatunek ten toleruje wiosenne przymrozki, ale jest wrażliwy na suszę, zwłaszcza w fazie kwitnienia i dojrzewania (Badowski i Kucharski, 2005).
Dobrze rośnie na glebach lekkich i średnich, o odczynie lekko kwaśnym do obojętnego.

Jak wygląda gorczyca biała?

Wysokość rośliny: w zależności od odmiany dorasta do około 110 cm.
Łodyga i liście: jasnozielone, szorstko owłosione.
Kwiaty: żółte, większe niż u pozostałych gatunków gorczycy, zebrane w baldachogrona.
Owoc: typowa łuszczyna, zawierająca kuliste nasiona o kremowym kolorze.
Nasiona gorczycy białej są cenione w przemyśle spożywczym, paszowym i przy produkcji zielonego nawozu.

Gorczyca uprawa – wymagania glebowe, stanowisko i płodozmian

Wartość stanowiska, a zwłaszcza odczyn gleby i jej zasobność w składniki pokarmowe, ma istotne znaczenie dla takich roślin jak gorczyca. Uprawa tej rośliny wymaga gleby bogatej w wapń i o odczynie obojętnym. Jednak, w porównaniu z innymi gatunkami gorczyc, gorczyca biała wykazuje większą zdolność do pobierania trudniej przyswajalnych składników pokarmowych, dzięki czemu może być również uprawiana na glebach słabszych.

Pod uprawę gorczycy białej nadają się gleby lekkie, ale nie typowo piaszczyste. Najlepiej rośnie na glebach gliniastych oraz piaszczysto-gliniastych. Również dobrze rośnie na murszach oraz glebach powstałych z torfów niskich, pod warunkiem, że te ostatnie mają uregulowane stosunki wodno-powietrzne.

Jeśli uprawa gorczycy ma na celu zbiór nasion, najlepsze plony uzyskuje się na próchnicznych glebach kompleksów pszennych.

Jaki przedplon dla gorczycy?

Dla gorczycy najlepszymi przedplonami są rośliny okopowe oraz późno schodzące z pola rośliny strączkowe. Dobre przedplony stanowią również rośliny motylkowe wieloletnie, mieszanki roślin motylkowych z trawami i mieszanki zbożowo-strączkowe.

Gorczyca nie powinna być uprawiana po innych roślinach z rodziny kapustowatych, w tym po rzepaku, ponieważ istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia chorób i szkodników atakujących te rośliny. Dodatkowo, nasiona rzepaku mogą zanieczyszczać plon gorczycy, co będzie prowadzić do jego dyskwalifikacji. Gorczyca nie powinna być również uprawiana po słoneczniku, lnie i maku.

Gorczyca uprawa na nasiona – przygotowanie stanowiska

Przygotowanie stanowiska pod uprawę gorczycy na nasiona powinno być przeprowadzone starannie, aby zapewnić równomierne wschody roślin oraz umożliwić im osiągnięcie pełnego potencjału plonowania. Kluczowe znaczenie mają odpowiednie zabiegi uprawowe, które należy dostosować do gatunku przedplonu oraz warunków glebowych.

Zabiegi agrotechniczne przed siewem gorczycy

Rodzaj i intensywność zabiegów agrotechnicznych przed siewem gorczycy zależą od rośliny uprawianej wcześniej.

Po wcześnie zebranych przedplonach, np. zbożach ozimych pole należy niezwłocznie podorać i zabronować, co zapobiega utracie wilgoci i pozwala na skuteczne niszczenie chwastów.
Bronowanie powinno być powtarzane w miarę pojawiania się chwastów.
Sposób i częstotliwość zwalczania chwastów zależą od stopnia zachwaszczenia pola oraz składu botanicznego chwastów.

Zwalczanie chwastów przed uprawą gorczycy

Częstotliwość i sposób zwalczania chwastów zależy od intensywności zachwaszczenia oraz jego składu botanicznego. Chwasty przed uprawą gorczycy można zwalczać na dwa sposoby.

Mechanicznie, np. z użyciem brony talerzowej.
Chemicznie – skuteczne zwłaszcza w przypadku chwastów rozłogowych.

Ważne: zabieg chemiczny wykonuje się na nieprzyoranym polu, a dopiero po 3 tygodniach od oprysku przeprowadza się orkę.

Orka przedzimowa i struktura gleby

Na niezachwaszczonych stanowiskach po późno zbieranych przedplonach, takich jak ziemniaki, można wykonać orkę przedzimową na głębokość ok. 20 cm.
Pozostawienie gleby w ostrej skibie umożliwia jej lepsze nawilżenie oraz przemrożenie, co prowadzi do uzyskania pożądanej struktury gruzełkowatej.

Przygotowanie gleby wiosną pod gorczycę

Na glebach lekkich wiosną stosuje się wyrównanie włóką.
Na glebach cięższych zaleca się użycie brony.
Uprawę przedsiewną przeprowadza się za pomocą kultywatora lub ciężkich bron z wałem strunowym, co poprawia strukturę wierzchniej warstwy gleby i przygotowuje stanowisko pod siew gorczycy.

Profesjonalne przygotowanie stanowiska pod uprawę gorczycy białej, ale też sarepskiej lub czarnej na nasiona to klucz do uzyskania wysokich plonów. Właściwa orkę, zwalczanie chwastów oraz uprawa przedsiewna pozwalają roślinom na szybki start i efektywny rozwój. Dostosowanie prac polowych do rodzaju gleby i przedplonu zwiększa skuteczność uprawy i jakość nasion gorczycy.

Gorczyca biała uprawa – zbiór

Gorczyca biała charakteryzuje się łuszczynami, które są dość odporne na pękanie. Dzięki tej właściwości, jej zbiór może odbywać się jednoetapowo kombajnem. Zebrane nasiona wymagają szybkiego dosuszenia, co zapobiega ich psuciu się oraz utracie wartości technologicznej i handlowej. Bezpośrednio po zbiorze jednoetapowym, nasiona suszy się w suszarniach do wilgotności 5-7%.

Gorczyca jako międzyplon

Gorczyca jako międzyplon jest bardzo cenną rośliną uprawną. Może być wykorzystywana w celach paszowych, jako zielony nawóz lub mulcz. Gorczyca biała korzystnie wpływa na strukturę i właściwości fizykochemiczne gleby. Korzenie gorczycy mają zdolność do penetrowania i rozluźniania gleby, a ich działanie często porównuje się do efektu uzyskiwanego po orce lub głęboszowaniu (Nowakowski, 2013). Gdy system korzeniowy obumiera, w glebie tworzy się sieć kanałów, które ułatwiają dotarcie wody i powietrza do jej głębszych warstw.

Wykorzystanie gorczycy jako międzyplonu skutecznie chroni glebę przed erozją oraz wymywaniem składników pokarmowych, w tym azotu i siarki. Gorczyca biała przyorana jako zielony nawóz, w sprzyjających warunkach środowiskowych potrafi dostarczyć plon biomasy, którego wartość jest porównywalna ze średnią dawką obornika (Nowakowski, 2013). Z tego powodu gorczyca jako międzyplon skutecznie podnosi żyzność gleby poprawiając bilans substancji organicznej w glebie.

Dodatkowo, gorczyca biała skutecznie ogranicza zachwaszczenie i doskonale nadaje się jako roślina fitosanitarna, szczególnie jako poplon po zbożach. Ogranicza wówczas ryzyko występowania chorób korzeni i podstawy źdźbła, co z kolei korzystnie wpływa na zdrowotność upraw zbożowych następczych.

Gorczyca jako międzyplon – korzyści

Zastosowanie gorczycy białej jako międzyplonu korzystnie wpływa na poprawę jakości stanowiska i wyraźnie ogranicza potrzebę stosowania nawożenia oraz środków ochrony roślin. Znacząco poprawia to efektywność ekonomiczną produkcji roślinnej w całym płodozmianie oraz ma również duże znaczenie dla ochrony środowiska i zachowania różnorodności biologicznej.

Ile gorczycy na hektar?

Uprawy gorczycy białej na nasiona powinny być zakładane przy użyciu kwalifikowanego materiału siewnego zapewniającego równomierne wschody i plonowanie roślin. Gorczycę uprawianą na nasiona należy wysiewać w terminie zbieżnym z początkiem siewu zbóż jarych. Opóźnienie siewu skutkuje spadkiem plonowania roślin o przeszło 30 proc. Optymalne zagęszczenie gorczycy białej to od 100 do 150 roślin na metr². Aby je osiągnąć, zaleca się wysiew 8-12 kg nasion na hektar, przyjmując, że masa tysiąca nasion wynosi około 7 gram. Nasiona wysiewa się na głębokości około 2,5-3 cm.

Wysiew gorczycy białej jako międzyplonu ścierniskowego, zaleca się dopiero w okolicach 10-15 sierpnia. Siew w wcześniejszym terminie może spowodować szybkie zakwitanie roślin i w efekcie wytworzenie mniejszej ilości zielonej masy. Gorczycę białą można wysiewać w siewie czystym lub w mieszankach z facelią i gryką. W siewie czystym, zaleca się wysiew 15-25 kg nasion na hektar.

Gorczyca biała – zwalczanie chorób

Jako, że gorczyca biała należy do rodziny kapustowatych zagrażają jej te same choroby, co rzepakowi. Do najgroźniejszych chorób gorczycy białej należą, m.in.:

Czerń krzyżowych. Sprawca choroby: Albugo candida

Kiła kapusty. Sprawca choroby: Plasmodiophora brassicae

Mączniak rzekomy kapustnych. Sprawca choroby: Hyaloperonospora parasitica

Sucha zgnilizna kapustnych. Sprawca choroby: Leptosphaeria maculans

Wielkość strat spowodowanych przez patogeny zależy od kilku czynników, w tym od regionu uprawy, przedplonu gorczycy, przebiegu pogody w danym sezonie wegetacyjnym oraz fazy rozwojowej roślin. Wskutek porażenia dochodzi do m.in. zamierania roślin, przerzedzenia wschodów oraz redukcji plonowania. Jakość nasion z porażonych roślin jest niska.

Niechemiczne metody ochrony uprawy gorczycy białej przed chorobami

Niechemiczna ochrona uprawy gorczycy białej przed chorobami opiera się na metodach hodowlanych i agrotechnicznych. Metoda hodowlana polega na wyborze odmian, które wykazują naturalną odporność na konkretne choroby, takie jak na przykład czerń krzyżowych.

Do podstawowych metod agrotechnicznych zalicza się:

Wybór odpowiednio zasobnego stanowiska
Przestrzeganie zasad płodozmianu
Skuteczne zwalczanie chwastów
Niszczenie resztek pożniwnych
Właściwe przygotowanie gleby pod siew
Prawidłowo przeprowadzony siew

Chemiczna metoda ochrony gorczycy białej przed chorobami

Jeśli metody niechemicznej ochrony nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, warto rozważyć chemiczną ochronę uprawy gorczycy przed chorobami. Jednak każde zastosowanie środka ochrony roślin, w tym fungicydu, musi być poprzedzone dokładną i regularnie przeprowadzaną lustracją uprawy.

Wybierając fungicyd, zawsze stawiaj na nowoczesne preparaty niskiego ryzyka, stosując dawki zgodne z zaleceniami producenta zawarte w etykiecie produktu. Przykładem takiego skutecznego i jednocześnie bezpiecznego preparatu jest Maxior < SPRAWDŹ. Maxior to środek grzybobójczy o działaniu zapobiegawczym i interwencyjnym, przeznaczony do ochrony gorczycy przed suchą zgnilizną kapustnych.

Gorczyca biała – zwalczanie chwastów

Skład botaniczny chwastów w uprawie gorczycy zbliżony jest do tego występującego w rzepaku jarym. Do najgroźniejszych gatunków chwastów w gorczycy zaliczają się:

Perz właściwy Elymus repens
Komosa biała Chenopodium album
Maruna bezwonna Tripleurospermum inodorum
Rumianek pospolity Matricaria chamomilla
Rumian polny Anthemis arvensis

Mechaniczne ograniczanie chwastów w uprawie gorczycy rozpoczyna się już na etapie przygotowania gleby pod siew. Jednak zabiegi pielęgnacyjne są niezbędne od momentu wschodów rośliny. W przypadku siewu zawężonego oraz szerokorzędowego zaleca się wykonanie jedno- lub dwukrotnego pielenia mechanicznego międzyrzędzi.

Do chemicznego zwalczania chwastów w gorczycy białej zarejestrowana jest niewielka grupa preparatów. Zawierają one substancje czynne takie jak: chlopyralid, pikloram, kletodym, fluazyfop-P butylu oraz chizalofop-P etylu.

Gorczyca biała – ochrona przed szkodnikami

Zasadniczo uprawom gorczycy białej zagrażają te same szkodniki, co uprawom rzepaku ozimego i jarego. Fitofagi mogą żerować w różnych fazach rozwojowych roślin uszkadzając łodygi, liście, pąki i łuszczyny. Do najgroźniejszych szkodników gorczycy należą m.in.:

Słodyszek rzepakowy Meligethes aeneus
Pryszczarek kapustnik Dasyneura napi
Chowacz podobnik Ceutorhynchus obstrictus
Pchełki ziemne Phyllotreta
Gnatarz rzepakowiec Athalia rosae
Mszyce

Podstawę prewencji występowania szkodników w uprawie gorczycy białej powinny stanowić metody hodowlane oraz agrotechniczne. Wybór odmian wcześnie zakwitających pozwala zniwelować ryzyko wystąpienia słodyszka rzepakowego, zaś późno kwitnących chowacza posobnika i pryszczarka kapustnika. Metody agrotechniczne nie różnią się od tych podanych przy zwalczaniu chorób.

Termin zwalczania chemicznego szkodników w gorczycy białej ustala się na podstawie monitoringu nalotów i liczebności szkodników. Do zwalczania szkodników w uprawie gorczycy stosuje się preparaty zawierające substancje aktywne takie jak acetamipryd, cypermetryna oraz tau-fluwalinat. Obecnie dostępna jest ograniczona liczba środków ochrony roślin zarejestrowanych do tej uprawy, dlatego zaleca się ścisłe przestrzeganie etykiet i zaleceń producentów w celu skutecznej i bezpiecznej ochrony gorczycy przed szkodnikami.

Bibliografia

Badowski M., Kucharski M. 2005. Chemiczne odchwaszczanie gorczycy bialej [Sinapis alba]. Rośliny Oleiste-Oilseed Crops, 26(1), 193-198.
Nowakowski M. 2013. Przydatność gorczycy białej i rzodkwi oleistej jako mulczu, nawozu i czynnika ochrony fitosanitarnej w uprawie buraka cukrowego. Monografie i Rozprawy Naukowe Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego 43.