Kiedy sadzić agrest i inne aspekty uprawy
Uprawa agrestu w Polsce rozpoczęła się pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku. Agrest jest rośliną stosunkowo łatwą w uprawie i dobrze znoszącą przymrozki. Charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem odmianowym oraz właściwościami prozdrowotnymi. Obecnie jego uprawa na potrzeby przetwórstwa nie jest zbyt dochodowa, jednak obserwuje się wzrost zainteresowania produkcją owoców z przeznaczeniem na świeży rynek, zwłaszcza w krajach Europy Zachodniej. Co warto wiedzieć o uprawie agrestu? Na co należy zwrócić szczególną uwagę? Kiedy sadzić agrest?
Agrest – charakterystyka
Agrest (Ribes grossularia) jest wieloletnim krzewem należącym do rodziny agrestowatych. Rozmnażany jest wegetatywnie. Osiąga wysokość dochodzącą do 1,8 m oraz szerokość do 1,2 m. Owoce agrestu mają kształt kulisty. W zależności od odmiany mogą być pojedyncze, podwójne lub potrójne w gronie. Ich masa waha się od 2 g do 5 g. Zaś kolor skórki może przybierać barwę zieloną, żółtą, różową, czerwoną lub fioletową. Owoce agrestu posiadają dużą wartość dietetyczną. Stanowią m.in. bogate źródło witamin, minerałów, luteiny, kwasów fenolowych, przeciwutleniaczy, węglowodanów i błonnika. Spożywanie owoców agrestu zmniejsza ryzyko rozwoju choroby Alzhaimera oraz udaru mózgu. Posiadają także właściwości przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne. Owoce agrestu mogą być spożywane w postaci surowej. Nadają się produkcji dżemów, kompotów, soków i wina.
Uprawa agrestu – wybór stanowiska oraz zakładanie plantacji
Pod uprawę agrestu najlepiej wybierać stanowiska ciepłe i słoneczne, położone na terenach równinnych lub niewielkich skłonach, co ułatwia wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych oraz zbiór owoców kombajnem. Agrest preferuje gleby żyzne, gliniaste lub piaszczysto-gliniaste, o uregulowanych stosunkach wodnych oraz przewiewnych, z pH w zakresie od 6,2 do 6,7. Poziom wód gruntowych nie powinien być wyższy niż 50–60 cm od powierzchni gleby, w przeciwnym razie może dojść do uszkodzenia systemu korzeniowego krzewów.
Przedplon agrestu
Wiosną, na rok przed planowanym założeniem plantacji agrestu zaleca się wysiew nawozu zielonego oraz jego przyoranie w pełni kwitnienia. Celem tego zabiegu jest oczyszczenie gleby z chwastów oraz wniesienie dużej ilości materii, która pozytywnie wpłynie na poprawę zawartości próchnicy w glebie oraz zapobiegnie jej zmęczeniu. Wartościowy nawóz zielony stanowią m.in. mieszanki roślin strączkowych z dodatkiem zbóż oraz gorczyca.
Kiedy sadzić agrest?
Ze względu na to, że agrest bardzo wcześnie rozpoczyna wegetację, zalecanym terminem jego sadzenia jest jesień – najlepiej od połowy października do początku listopada. W tym czasie gleba jest jeszcze ciepła i odpowiednio uwilgotniona, co sprzyja szybkiemu rozpoczęciu procesu ukorzeniania się sadzonek jeszcze przed nadejściem zimy. Dobrze ukorzenione rośliny lepiej znoszą mrozy i szybciej ruszają z wegetacją wiosną.
Choć wiosenne sadzenie agrestu jest również możliwe, wymaga większej ostrożności. Należy unikać uszkodzeń pędów, które w tym okresie są wyjątkowo delikatne i podatne na złamania. Ponadto, krótszy czas na ukorzenienie się przed rozpoczęciem intensywnego wzrostu może negatywnie wpłynąć na przyjęcie się roślin.
Kiedy sadzić agrest – jakie sadzonki wybrać?
Do sadzenia należy wybierać zdrowe, wolne od chorób sadzonki agrestu, najlepiej roczne lub dwuletnie, o dobrze rozwiniętym systemie korzeniowym i co najmniej trzema silnymi pędami nadziemnymi. Przed posadzeniem warto przyciąć korzenie do długości około 15 cm, a pędy skrócić o 1/3, co pobudza krzewienie się rośliny.
Rośliny powinny być sadzone w odpowiedniej rozstawie – 50–60 cm w rzędzie oraz 3,5–4 m między rzędami – co ułatwia późniejszą pielęgnację, dostęp światła oraz ogranicza ryzyko chorób grzybowych wynikających z nadmiernego zagęszczenia. Sadzenie należy przeprowadzać na głębokość około 5 cm większą niż rosły wcześniej w szkółce, co również sprzyja lepszemu ukorzenieniu się i stabilności roślin.
Przed sadzeniem zaleca się odpowiednie przygotowanie gleby – usunięcie chwastów, spulchnienie oraz ewentualne wapnowanie w przypadku kwaśnego odczynu, gdyż agrest preferuje gleby o pH zbliżonym do obojętnego. Warto też wzbogacić stanowisko dobrze przekompostowanym obornikiem lub kompostem, by zapewnić młodym roślinom dobry start.
Jak przycinać agrest? Cięcie krzewów
Pierwsze cięcie krzewów agrestu, po ich posadzeniu, wykonuje się wczesną wiosną, jeszcze przed rozpoczęciem wegetacji. Rośliny należy przyciąć dość nisko, pozostawiając jedynie 1 lub 2 pąki od nasady. Taki zabieg pobudzi do wzrostu silne pędy z pozostawionych pąków oraz szyjki korzeniowej.
W drugim roku uprawy wycina się wszystkie słabo rozwinięte pędy, które nadmiernie zagęszczają krzew. Silne pędy skraca się do wysokości około 30 cm nad ziemią. W przypadku słabego wzrostu krzewów, pędy przycina się jedynie o około 15 cm, aby usunąć ich chore wierzchołki. Dzięki takiemu formowaniu, w ciągu 3 lat uzyskuje się silne krzewy. W czwartym i piątym roku po posadzeniu zaleca się przeprowadzenie cięcia sanitarnego, polegającego na usunięciu chorych i uszkodzonych pędów. W następnych latach cięcie agrestu powinno być intensywniejsze, ponieważ pędy pięcioletnie i starsze stają się mniej produktywne.
Regulacja zachwaszczenia w uprawie agrestu
Skład gatunkowy chwastów w uprawie agrestu w zależy od warunków środowiskowych oraz przeprowadzanych zabiegów pielęgnacyjnych. Do pospolitych gatunków chwastów należą m. in. chwastnica jednostronna, gwiazdnica pospolita, kielisznik zaroślowy, komosa biała, mniszek pospolity, ostrożeń polny, powój polny, przytulia czepna, skrzyp polny oraz włośnica sina.
Agrest jest rośliną bardzo podatną na zachwaszczenie, szczególnie w okresie od kwietnia do sierpnia. Niekontrolowany rozwój chwastów na plantacji skutkuje ograniczeniem wzrostu i plonowania roślin, a także utrudnia mechaniczny zbiór owoców.
Ponadto, zachwaszczenie plantacji agrestu prowadzi do pogorszenia się warunków fitosanitarnych, co sprzyja namnażaniu się szkodników oraz porażeniu krzewów przez choroby grzybowe. W integrowanej ochronie roślin dopuszcza się stosowanie chemicznych metod zwalczania chwastów, jednak priorytetem w regulacji zachwaszczenia powinny być metody niechemiczne. Z tego względu, korzystnym rozwiązaniem jest łączenie różnych metod redukcji zachwaszczenia, np. uprawa gleby, pielenie, koszenie zbędnej roślinności, ściółkowanie oraz, w razie potrzeby, użycie herbicydów. Metody mogą być prowadzone łącznie, rotacyjnie lub uzupełniająco.
Ze względu na łatwość aplikacji oraz wysoką skuteczność stosowanie środków chwastobójczych stanowi istotną rolę w regulacji zachwaszczenia w uprawie agrestu. Jednakże ograniczona dostępność zarejestrowanych substancji czynnych utrudnia ich rotację.
Obecnie (kwiecień 2025) w uprawie agrestu, plantatorzy mają do dyspozycji preparaty zawierające glifosat, fluazyfop-P butylu, kletodym, kwas nonanowy, napropamid oraz pendimetalinę.
Uprawa agrestu – ochrona przed szkodnikami
Uprawa agrestu narażona jest na ataki wielu gatunków szkodników. Ich żerowanie osłabia i niszczy rośliny oraz znacząco obniża ich plonowanie. Wielkość strat zależy od nasilenia ich lokalnego występowania. Najważniejszym szkodnikiem agrestu w uprawie owoców deserowych jest muszka plamoskrzydła. Innymi istotnymi szkodnikami plantacji są zwójki, przede wszystkim zwójka różóweczka.
Muszka plamoskrzydła Drosophila suzuki
Ma największe znaczenie w uprawie owoców deserowych, szczególnie odmian o ciemnej skórce. W skutek jej żerowania spada wartość handlowa owoców. Straty w plonie są bardzo duże, nierzadko sięgają kilkudziesięciu procent plonu, a w skrajnych przypadkach mogą wynosić nawet 100 proc. W miejscu złożenia jaj na skórce owoców widoczne są niewielkie zranienia. Po wylęgu larw skórka owoców stopniowo zapada się, a owoce od środka gniją. Szacuje się, że w naszym kraju może rozwinąć się nawet siedem pokoleń muszki plamoskrzydłej. Nie ma określonego progu zagrożenia dla tego szkodnika. Odłowienie nawet pojedynczego owada powinno stanowić sygnał do wykonania oprysku.
Zwójka różóweczka Archips rosana
Lokalnie ma duże znaczenie gospodarcze i występuje bardzo licznie. Odnotowuje się stały wzrost zagrożenia upraw. W okresie kwitnienia gąsienice zwójki żerują na liściach, kwiatach oraz zawiązkach owoców, co prowadzi do obniżenia wielkości i jakości plonu. Jednym z charakterystycznych objawów żerowania zwójki jest rolowanie i sprzędzanie liści. W ciągu roku rozwija się jedno pokolenie tego szkodnika, jednak zwójki są bardzo plenne i składają około 250 jaj. Próg zagrożenia w okresie wczesnowiosennym w uprawie agrestu stanowi stwierdzenie 10 złóż zimujących jaj na 200 losowo wybranych pędów. Natomiast pod koniec kwitnienia obserwacja 20 uszkodzonych przez gąsienice wierzchołków na 200 losowo wybranych wierzchołków.
Co na szkodniki w agreście?
Jedną z najskuteczniejszych substancji czynnych w zwalczaniu muszki plamoskrzydłej jest cyjanotraniliprol, należący do grupy antranilowych diamidów. W nowoczesnej formulacji CYAZYPYR® jest dostępny w preparacie Exirel® < SPRAWDŹ. Insektycyd Exirel® na roślinie działa wgłębnie i translaminarnie. Zastosowany, w krótkim czasie, skutecznie zatrzymuje żerowanie szkodników, eliminuje ich populację oraz zmniejsza liczebność kolejnych pokoleń. Charakteryzuje się długim okresem działania, sięgającym nawet trzech tygodni, przy jednoczesnym krótkim okresie karencji, wynoszącym w przypadku agrestu zaledwie 3 dni. Ponadto Exirel® wykazuje wysoką selektywność wobec organizmów pożytecznych. Wszystkie te cechy sprawiają, że z powodzeniem może być wykorzystywany w integrowanych programach ochrony roślin.
Inną wysoce skuteczną substancją w zwalczaniu zarówno muszki plamoskrzydłej, jak i zwójki różóweczki jest spinosad. Jest to substancja pozyskiwana w wyniku fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa i dostępna w preparacie Nexsuba® <SPRAWDŹ. Nexsuba® działa kontaktowo, żołądkowo oraz wykazuje działanie jajobójcze. W agreście działa powierzchniowo i wgłębnie, w młodych liściach. Działanie Nexsuba® jest bardzo szybkie – paraliż szkodników następuje w ciągu kilkunastu minut po aplikacji, a ich śmierć w ciągu kilku godzin. Ponadto, Nexsuba® doskonale sprawdza się jako element programów ochrony insektycydowej, w kombinacji z diamidami oferowanymi przez FMC.
Choroby agrestu
Uprawa agrestu powinna skupiać się na odmianach o zwiększonej odporności na choroby oraz zapewnieniu roślinom jak optymalnych warunków do wzrostu i rozwoju. Czynniki te w znacznym stopniu zmniejszają podatność roślin na patogeny chorobotwórcze i są zgodne z zasadami integrowanej ochrony roślin.
Zapobieganie chorobom w agreście powinno mieć charakter kompleksowy, przy czym pierwszeństwo powinny mieć metody agrotechniczne, takie jak cięcia sanitarne krzewów. Dodatkowo, znacznie większą efektywnością odznaczają się zabiegi chemiczne prowadzone na prawidłowo ciętych, niezagęszczonych krzewach.
Najgroźniejsze choroby agrestu
Do chorób grzybowych o największym znaczeniu gospodarczym w uprawie agrestu należą amerykański mączniak agrestu oraz antraknoza liści porzeczek.
Amerykański mączniak agrestu powodowany jest przez grzyba Podosphaera mors-uvae. Objawy choroby w postaci białego, mączystego nalotu widoczne są liściach, pędach i owocach. Wczesną wiosną na młodych liściach i pędach pojawiają się pylące plamy. Z czasem plamy brązowieją, stają się bardziej zbite i pojawiają się na nich czarne punkty, stanowiące zarodniki konidialne. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla młodych krzewów, gdyż wskutek porażenia dochodzi do zamierania pędów, opóźniania ich wzrostu oraz redukcji owocowania.
Dodatkowo, porażone owoce tracą wartość handlową. W skrajnych przypadkach straty spowodowane porażeniem krzewów amerykańskim mączniakiem agrestu mogą wynieść 100 proc. plonu. Do zwalczania amerykańskiego mączniaka agrestu zarejestrowane są preparaty zawierające: krezoksym metylu, trifloksystrobinę, bupirymat, penkonazol oraz siarkę.
Antraknoza liści porzeczek wywoływana jest patogenem grzybowym Drepanopeziza ribis. Choroba w dużym nasileniu pojawia się w sezonach chłodnych i wilgotnych. Pierwsze objawy porażenia mają postać chlorotycznych plam na liściach na dolnych partiach krzewów. Z czasem, wskutek infekcji wtórnych, plamy rozprzestrzeniają się na wszystkie liście. Na ich powierzchni, na dolnej stronie liści, pojawiają się zarodniki stadium konidialnego. Owoce mogą być porażone jedynie w początkowej fazie rozwoju. W wyniku ich porażenia na skórce widoczne są suche, brązowe plamy. Wskutek silnego porażenia krzewów liście i owoce opadają, co może prowadzić do całkowitej defoliacji krzewów. Porażone pędy stają się podatne na uszkodzenia mrozowe. Do zwalczania antraknozy liści porzeczek w uprawie agrestu zarejestrowane są preparaty zawierające: kaptan, fludioksonil oraz mieszaniny boskalidu z piraklostrobiną i pirymetanilu z fludioksonilem.
