Pszenżyto – dobry start decyduje o sukcesie w uprawie

Pszenżyto jest zbożem o dużym potencjale plonowania. Jednak jego efektywność w uprawie w znacznym stopniu zależy od właściwego doboru stanowiska, przedplonu i ochrony przed chwastami. Umiejętne dostosowanie tych elementów pozwala w pełni wykorzystać możliwości produkcyjne pszenżyta.

Znaczenie stanowiska w kształtowaniu plonu w uprawie pszenżyta

Pszenżyto wykazuje najwyższy potencjał plonowania, gdy uprawiane jest w płodozmianie, z ograniczonym udziałem zbóż. Wraz ze wzrostem udziału zbóż w zmianowaniu plon pszenżyta wyraźnie spada. Przy 75 proc. udziale zbóż spadek ten może wynosić około 12 proc., a w monokulturze nawet 20 proc. Pszenżyto jare uprawiane po roślinach motylkowatych może zwiększyć plon do 20 proc. (Horoszewicz i in., 2025 za Koc i Domska ,1993).

Pszenżyto ozime najlepiej rozwija się na glebach pszennych oraz żytnich bardzo dobrych i dobrych, charakteryzujących się odczynem od lekko kwaśnego do obojętnego. Reakcja pszenżyta na warunki glebowe uzależniona jest od właściwości genetycznych poszczególnych odmian. Odmiany o przewadze genów żytnich cechują się większą tolerancją na słabsze stanowiska.

Pszenżyto – najlepsze przedplony

Dla pszenżyta jarego: bobowate grubonasienne, burak, oleiste, ziemniak
Dla pszenżyta ozimego: bobowate, rzepak, ziemniak

Termin siewu pszenżyta

Termin siewu pszenżyta stanowi jeden z najistotniejszych czynników agrotechnicznych, który determinujejego plonowanie. Bezpośrednio wpływa na tempo wzrostu, rozwój roślin oraz ich przygotowanie do zimowania. Z uwagi na zróżnicowane warunki klimatyczne w Polsce, optymalne terminy siewu są regionalnie zróżnicowane.

Termin siewu pszenżyta w zależności od regionu Polski

W rejonach północno-wschodnich i wschodnich Polski – między 10 a 25 września,
w centralnych i południowo-centralnych od 15 do 25 września,
w zachodnich i północno-zachodnich od 20 września do 5 października.

Siew pszenżyta jarego należy przeprowadzać możliwie najwcześniej, gdy warunki glebowe na to pozwalają. Sprzyja to lepszemu ukorzenieniu się roślin i zapewnia im korzystniejsze warunki do dalszego rozwoju i zapewnieniu lepszej konkurencyjności w stosunku do chwastów.

Pszenżyto – konkurencja w stosunku do chwastów

Pszenżyto, charakteryzuje się słabszą konkurencyjnością wobec chwastów w porównaniu z żytem (Starczewski i Żołądek, 2023). Zjawisko to wynika z wolniejszego tempa wzrostu roślin w początkowych fazach rozwojowych, aż do momentu uzyskania zwarcia łanu. O stopniu zachwaszczenia decyduje między innymi obsada roślin, która poprzez odpowiednie zagęszczenie może skutecznie ograniczać rozwój chwastów. Istotnym elementem agrotechniki ograniczającym zachwaszczenie jest również właściwie dobrana ochrona chemiczna.

Najgroźniejsze chwasty w uprawie pszenżyta

Pszenżyto ozime charakteryzuje się dobrą konkurencyjnością wobec chwastów. Jednak częste uprawy zbóż w zmianowaniu sprzyjają rozwojowi wyspecjalizowanych gatunków roślin konkurencyjnych, które w dużym nasileniu mogą silnie ograniczać wzrost roślin.

Wiele z nich wschodzi już jesienią i dobrze się ukorzenia i nie wymarza zimą. Dodatkowo, znacznie wcześniej niż pszenżyto wznawiają wegetację. Wiosną, takie chwasty stają się trudne do zwalczania i skutecznie ograniczają rozwój pszenżyta. Pszenżyto ozime jest szczególnie narażone na występowanie miotły zbożowej, natomiast formy jare na owies głuchy. W uprawach pszenżyta groźne są również inne gatunki chwastów, takie jak przytulia czepna, wyczyniec polny, gwiazdnica pospolita oraz wiele innych, które konkurują z rośliną uprawną o wodę, składniki pokarmowe i światło, istotnie obniżając potencjał plonowania.

Niechemiczne metody zwalczania chwastów w uprawie pszenżyta

W integrowanej ochronie upraw duży nacisk kładzie się na niechemiczne metody ograniczania zachwaszczenia. Zboża, w tym pszenżyto ozime i jare, ze względu na wąskie międzyrzędzia nie pozwalają na skuteczne stosowanie mechanicznych sposobów odchwaszczania w późniejszych fazach rozwoju. Dlatego w praktyce najczęściej stosuje się bronowanie pola jesienią, jeszcze przed wschodami roślin. Pośrednie metody regulacji zachwaszczenia pszenżyta opierają się głównie na działaniach agrotechnicznych, takich jak płodozmian, uprawa roli, właściwy odmian, użycie zdrowego materiału siewnego oraz odpowiedni termin i gęstość siewu.

Zwalczanie chwastów w uprawie pszenżyta

Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, odchwaszczanie pszenżyta ozimego powinno być przeprowadzane jesienią, kiedy chwasty znajdują się we wczesnych fazach rozwojowych i są najbardziej podatne na działanie herbicydów.

Zaniechanie zabiegów w tym okresie prowadzi do pojawienia się wiosną dobrze rozwiniętych, zahartowanych chwastów pochodzących z jesiennych wschodów. Dodatkowo, nadmiar wody z roztopów i opadów często utrudnia wjazd w pole, uniemożliwiając wykonanie oprysków w optymalnym terminie. W rezultacie chwasty kontynuują wzrost, osiągając stadium, w którym ich zwalczanie staje się znacznie trudniejsze. W takich warunkach, aby uzyskać zadowalający efekt, konieczne jest stosowanie sprawdzonych herbicydów wysokiej jakości. Dobrze sprawdzają się herbicydy oparte na tifensulfuronie metylowym i tribenuronie metylowym, np. Aneks® SX® 50 SG oraz Granstar® Ultra SX®, które skutecznie eliminują chwasty dwuliścienne.

W wiosennym zwalczaniu uporczywych chwastów w pszenżycie warto sięgnąć również po preparaty będące połączeniem fluroksypyru, tifensulfuron metylowego takie jak Sentrallas® LQM® lub będące połączeniem dwóch powyższych substancji i metsulfuronu metylowego, takie jak Omnera® LQM®.

Bibliografia

Horoszkiewicz J., Strażyński P., Mrówczyński M. (red) (2025). Metodyka Integrowanej Produkcji pszenżyta ozimego i jarego (xTriticosecale). Integrowana produkcja urzędowo kontrolowana. Opracowanie zbiorowe. Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, Poznań.
Koc J., Domska D. 1993. Plonowanie pszenżyta jarego zależnie od przedplonu i nawożenia. FragmentaAgronomica 10 (4): 63–64.
Starczewski J., Żołądek J. (2003). Regulacja zachwaszczenia przez zageszczenierosliny uprawnej i stosowanie herbicydow na przykladziepszenzyta. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, (490), 235-240.