Zwalczanie stonki ziemniaczanej – kompendium
Zwalczanie stonki ziemniaczanej to ciągły proces wymagający stałego pogłębiania wiedzy na temat biologii szkodnika oraz racjonalnego wykorzystania dostępnych metod ochrony. Tylko dzięki takiemu podejściu można przewidywać aktywność stonki w danym sezonie i podejmować precyzyjne działania, które pozwolą na ograniczenie populacji szkodnika oraz ochronę plonów. Jak zwalczać stonkę ziemniaczaną w 2024 roku? Najważniejsze informacje.
Zwalczanie stonki ziemniaczanej – rozpoznanie szkodnika
Chrząszcze stonki ziemniaczanej
- Osobniki dorosłe osiągają długość do około 10 mm
- Ciało barwy żółtawej lub pomarańczowej
- Na pokrywach skrzydeł czarne pasy
- Przedplecze z nieregularnymi, czarnymi plamami
- Stopy i końcówki czułków czarne
Larwy stonki ziemniaczanej
- Wybarwione na czerwono
- Czarna głowa, tarczka grzbietowa i nogi
- Po bokach ciała dwa rzędy czarnych brodawek
- Wiek larwy można określić mierząc puszkę głową:
- L1: 0,5 – 0,6 mm
- L2: 0,8 – 1 mm
- L3: 1,3 – 1,7 mm
- L4: 2 – 2,5 mm
Jaja stonki ziemniaczanej
- Mają około 1,2 mm długości
- Wybarwione są na intensywnie żółto
- Składane w pakietach na spodniej stronie liści
Zwalczanie stonki ziemniaczanej – niezbędna znajomość biologii gatunku
W warunkach klimatycznych Polski dorosłe osobniki stonki ziemniaczanej zimują w glebie na głębokości do 20 cm. Wiosną, gdy temperatura gleby przekroczy 15°C, wybudzają się i rozpoczynają zasiedlanie plantacji. W tym celu pokonują nawet 100 km w poszukiwaniu pokarmu. Początkowo skupiają się na brzegach pól, by następnie stopniowo opanować całą plantację ziemniaka.
Po intensywnym żerze, od czerwca do sierpnia, zapłodnione samice stonki ziemniaczanej składają złoża jaj po spodniej stronie liści. W zależności od temperatury ich inkubacja trwa od 10 do 19 dni.
Do pełnego rozwoju, larwy stonki ziemniaczanej potrzebują od 11 do 30 dni. W tym czasie przechodzą trzy linienia. Następnie, w stadium L4 schodzą do gleby na głębokość 2-5 cm i przepoczwarzają się.
Masowy wylęg pokolenia letniego stonki ziemniaczanej następuje pod koniec lipca i na początku sierpnia. Znajomość tych etapów pozwala na przewidywanie terminów pojawiania się szkodnika, dobieranie odpowiednich metod zwalczania w zależności od fazy rozwojowej i identyfikację miejsc szczególnie narażonych na inwazję.
Warunki pogodowe, które sprzyjają stonce ziemniaczanej
Intensywność wiosennego nalotu stonki ziemniaczanej na plantacje jest ściśle uzależniona od warunków pogodowych panujących jesienią i zimą. Ciepła jesień, połączona z powolnym i niewielkim ochładzaniem gleby oraz łagodną zimą, stwarza wprost idealne warunki do przezimowania chrząszczy.
Natomiast ciepła wiosna z obfitymi opadami deszczu przyspiesza rozwój roślin stanowiących bazę żerową szkodnika. Utrzymanie się takich warunków w okresie letnim może prowadzić do wydłużenia okresu składania jaj i pojawienia się kolejnego pokolenia szkodnika.
Stonka ziemniaczana – opis uszkodzeń i szkody
Szkody w uprawie ziemniaka wyrządzają zarówno larwy, jak i osobniki dorosłe. Larwy L1 początkowo wygryzają niewielkie otwory w blaszce liściowej. Z kolei starsze larwy oraz chrząszcze żerują również na pędach rośliny.
Najbardziej żarłoczne są larwy stonki ziemniaczanej w stadium L3 i L4, które w krótkim czasie mogą ogołocić roślinę z liści. W przypadku braku zielonych, nadziemnych części rośliny, wgryzają się również w bulwy, powodując ich gnicie. Na plantacjach niewystarczająco chronionych straty plonów spowodowane żerowaniem stonki ziemniaczanej mogą przekroczyć nawet 80 proc. Dodatkowo, osłabione rośliny stają się bardziej podatne na ataki ze strony licznych patogenów, pogłębiając straty w plonach.
Zwalczanie stonki ziemniaczanej – kiedy?
Główny termin zwalczania stonki ziemniaczanej przypada na fazę, w której na plantacji dominują larwy w stadiach L2 i L3. Zwalczanie ich w tym momencie pozwala przerwać cykl rozwojowy szkodnika i znacząco ograniczyć jego populację.
Zazwyczaj zaleca się wykonanie dwóch zabiegów ochronnych na stonkę ziemniaczaną, a ich dokładny termin uzależniony jest od kilku czynników.
Czynniki, od których zależy termin wykonania zabiegów ochronnych przeciwko stonce ziemniaczanej
Wielkość populacji szkodnika
Próg szkodliwości stonki ziemniaczanej określa się na podstawie liczby chrząszczy, złożonych jaj lub larw na roślinie. Za próg szkodliwości uznaje się stwierdzenie:
-
- 1 chrząszcza na 25 roślin
- 10 złożonych jaj na 10 roślin
- 15 larw na roślinę
Temperatura powietrza
Zabieg zwalczania stonki ziemniaczanej powinien być przeprowadzony w temperaturze nieprzekraczającej 25°C. Wysoka temperatura może negatywnie wpływać na skuteczność działania insektycydów. Stosowanie ŚOR w chłodniejszych porach dnia, tj. rano lub wieczorem zapewnia optymalne warunki do zwalczania stonki. Oczywiście wszystkie preparaty należy stosować zgodnie z zaleceniami producenta zawartymi w etykiecie.
Zwalczanie stonki ziemniaczanej – lustracja plantacji
W przypadku ciepłej wiosny lustrację plantacji należy rozpocząć bardzo wcześnie, ponieważ pierwsze naloty stonki ziemniaczanej mogą nastąpić już po ociepleniu gleby do temperatury 15°C. Kontrole plantacji powinny być prowadzone systematycznie, aby nie przegapić momentu pojawienia się szkodnika.
Przydatne narzędzia w lustracji stonki ziemniaczanej
Aplikacje do monitoringu zagrożeń
Pozwalają na bieżąco śledzić zagrożenie ze strony stonki ziemniaczanej i innych szkodników, ułatwiając planowanie strategii ochrony.
Fenologia roślin wskaźnikowych
Obserwacja fazy rozwojowej roślin wskaźnikowych, takich jak lipa drobnolistna, może pomóc w oszacowaniu terminu wyklucia się larw stonki. Masowy wyląg larw stonki ziemniaczanej zbiega się zazwyczaj z okresem kwitnienia i przekwitania lipy.
Metodyka lustracji stonki ziemniaczanej
Liczba punktów kontrolnych – obserwacje kontrolne powinny być przeprowadzane w przynajmniej 10-15 różnych punktach na plantacji.
Liczba roślin do obserwacji – w każdym punkcie kontrolnym należy losowo wybrać 10 roślin do obserwacji.
Ocena szkodliwości stonki ziemniaczanej
Analizę szkodliwości stonki ziemniaczanej najkorzystniej jest przeprowadzać w fazie kwitnienia roślin, kiedy większość larw pierwszego pokolenia schodzi do gleby w celu przepoczwarzania. Ocena polega na wyborze losowych 100-150 roślin na plantacji oraz określeniu ilości oraz stopnia uszkodzeń, według następującej skali:
- Słaby: do 15 proc. uszkodzonej i zniszczonej powierzchni liści
- Średni: od 16 do 30 proc. uszkodzonej i zniszczonej powierzchni liści
- Silny: ponad 30 proc. uszkodzonej i zniszczonej powierzchni liści
Odporność stonki
Stonka ziemniaczana wykształciła ewolucyjną zdolność do szybkiego przystosowania się do presji ze strony czynników naturalnych, jak również antropogenicznych. Długotrwałe, bo trwające od ponad 60 lat, stosowanie pestycydów doprowadziło do zjawiska doboru kierunkowego w populacjach tego szkodnika. Osobniki, które z jakiegoś powodu przetrwały zabieg insektycydowy, przekazują swoje cechy oporności następnym pokoleniom. Dotyczyć to może zarówno genotypu osobnika, jak również nabytego przez szkodnika, w trakcie życia, programu funkcjonowania genów, tzw. biochemii komórek opartej na czynnikach epigenetycznych.
Szkodniki posiadające zmiany epigenetyczne wykazują m.in. zwiększoną zdolność do rozkładu substancji czynnych pestycydów, ich wydalania z organizmu, modyfikacji receptorów toksyn, a nawet zmiany zachowania.
Do tej pory stonka ziemniaczana wykształciła odporność, m.in. na związki fosforoorganiczne, pyretroidy, karbaminiany oraz pochodne nereistoksyny.
Zapobieganie odporności stonki
Jedną z kluczowych zasad zapobiegania wykształcaniu się mechanizmów odporności u stonki ziemniaczanej jest zmniejszenie presji selekcyjnej wywieranej przez insektycydy. W przypadku konieczności wykonania zabiegu ochrony roślin należy stosować rotację substancji czynnych oraz grup chemicznych środków ochrony roślin. Bardzo istotne jest też wybieranie wyłącznie preparatów o potwierdzonej, najwyższej skuteczności.
Należy jednak pamiętać, że zwalczanie stonki ziemniaczanej przy użyciu zabiegów chemicznych powinno być traktowane jako ostateczność. Zgodnie z zasadami integrowanej ochrony roślin, pierwszeństwo w zwalczaniu szkodników mają metody niechemiczne. Zabiegi chemiczne powinny być ograniczone jedynie do niezbędnego minimum.
Zwalczanie stonki ziemniaczanej – metody niechemiczne
Do niechemicznych metod ograniczania populacji stonki ziemniaczanej na plantacji zaliczamy
Płodozmian
Na tym samym stanowisku nie powinno się uprawiać ziemniaka częściej niż co 4-5 lat. Częstsze następstwo ziemniaka po ziemniaku znacznie zwiększa ryzyko porażenia upraw przez stonkę ziemniaczaną i inne szkodniki.
Dobór odmian
Badania wykazują, że chrząszcze stonki ziemniaczanej po przezimowaniu, w pierwszej kolejności zasiedlały odmiany ziemniaka o intensywnie zabarwionych liściach.
Izolacja przestrzenna plantacji
Izolacja plantacji ziemniaka od miejsc zimowania stonki ziemniaczanej, a także innych plantacji ziemniaków pozwala na zmniejszenie prawdopodobieństwa licznych nalotów szkodnika.
Dokładnie przeprowadzone jesienne zabiegi uprawowe
Umożliwiają wydobycie szkodników na powierzchnię gleby, gdzie giną od urazów mechanicznych lub są zjadane przez ptaki.
Zwalczanie samosiewów ziemniaków i chwastów psiankowatych
Ogranicza bazę żerową szkodnika.
Zwalczanie stonki ziemniaczanej w 2024 roku – insektycydy
W 2024 roku rolnicy mają do dyspozycji szeroki wachlarz środków ochrony roślin, bo obejmujący ponad 90 preparatów, zarejestrowanych do zwalczania stonki ziemniaczanej. Wśród nich znajdują się zarówno substancje czynne stosowane pojedynczo, jak i mieszaniny.
Dostępne substancje czynne do zwalczania stonki ziemniaczanej
Acetamipryd – związek z grupy neonikotynoidów, wyróżniający się niską toksycznością dla pszczół miodnych.
Adyrachtyna – naturalny związek pozyskiwany z miodli indyjskiej o działaniu żołądkowym, hamującym żerowanie owadów. Wykorzystywany w rolnictwie ekologicznym.
Chlorantraniliprol – związek z grupy antranilowych diamidów o działaniu powierzchniowym i wgłębnym oraz wysokiej odporności na zmywanie. Działa w szerokim zakresie temperatur od 5 do 25°C . Wykazuje selektywność wobec owadów pożytecznych, co czyni go przydatnym w Integrowanej Ochronie Roślin. Dostępny m.in. w preparacie Coragen® 200 SC <<< SPRAWDŹ!
Cyjanotraniliprol – kolejny diamid o podobnych właściwościach do chlorantraniliprolu. Należy go stosować w temperaturze powyżej 10 °C. Wykazuje działanie kontaktowe oraz żołądkowe. Dostępny w preparacie Benevia® 100 OD <<< SPRAWDŹ!
Cypermetryna, deltametryna, lambda-cyhalotryna – syntetyczne pyretroidy o szerokim spektrum działania. Należy je stosować w temperaturach poniżej 20°C
Spinosad – naturalna substancja biologiczna, otrzymywany w wyniku fermentacji bakterii Saccharopolyspora spinosa. Wyróżnia się unikalnym mechanizmem działania, utrudniającym rozwój odporności u szkodników oraz niskim wpływem na środowisko i owady pożyteczne. Dostępna m.in. w preparacie Nexsuba®<<< SPRAWDŹ!
Tau-fluwalinat – związek z grupy pyretroidów. Na roślinach chronionych działa powierzchniowo. Optymalne działanie wykazuje w temperaturach 12-18°C.
Mieszaniny do zwalczania stonki ziemniaczanej
Pyretryny i olej rzepakowy – mieszanina o działaniu kontaktowym. Pyretryny są substancjami pochodzenia naturalnego o działaniu paraliżującym. Natomiast olej rzepakowy zatyka przetchlinki owadów powodując ich uduszenie się.
Azadyrachtyny i pyretryny – mieszanina o działaniu kontaktowym i żołądkowych.
